Οι φετινές αμερικανικές εκλογές είναι πρωτόγνωρες από κάθε άποψη. Και ως προς το ύφος της πολιτικής αντιπαράθεσης και ως προς τον τρόπο που τίθενται και αντιμετωπίζονται σοβαρά θέματα. Πάρτε για παράδειγμα τα θέματα εξωτερικής πολιτικής, που αφορούν όλους τους πολίτες του κόσμου. Καθώς η εξωτερική πολιτική της υπερδύναμης επηρεάζει κάθε γωνιά του πλανήτη. Ο τρόπος που συζητήθηκαν οι αμερικανορωσικές σχέσεις είναι χαρακτηριστικός. Το δημοκρατικό κόμμα κατηγόρησε τον Τραμπ ότι βλέπει τις αμερικανορωσικές σχέσεις υπό το πρίσμα των επιχειρηματικών του συμφερόντων στη Ρωσία. Η Κλίντον πήγε ένα βήμα παραπέρα, στο τελευταίο debate, αποκαλώντας τον Τραμπ πιόνι του Πούτιν. Και όλα αυτά εν μέσω γενικευμένων κατηγοριών για ευθεία παρέμβαση της Ρωσίας στις αμερικανικές εκλογές. Οι κατηγορίες αφορούν τις στοχευμένες διαρροές των emails της Κλίντον, από τα wikileaks, σε κρίσιμες φάσεις της προεκλογικής περιόδου.

Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου οι σχέσεις με τη Ρωσία είχαν περάσει σε δεύτερη μοίρα στην εσωτερική προεκλογική αντιπαράθεση. Ιδίως μετά την 11η Σεπτεμβρίου, τα κύρια θέματα συζήτησης αφορούσαν την τρομοκρατία, τη γενικότερη κατάσταση στη Μέση Ανατολή, και τις σχέσεις με τη Κίνα.

Η Ρωσία, όμως, αναδεικνύεται, και πάλι, ως το υπ’ αριθμόν ένα ζήτημα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

Η εισβολή στη Γεωργία και την Ουκρανία, και η παρέμβαση στη Συρία έχουν επιβαρύνει τις αμερικανορωσικές σχέσεις. Όπως και οι κατηγορίες για χρηματοδότηση ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη και η προσπάθεια πρέμβασης στις αμερικανικές εκλογές. Το κλίμα στα think tanks της Ουάσιγκτον, που είναι ουσιαστικά ο προθάλαμος της κάθε κυβέρνησης, είναι νεοψυχροπολεμικό.

Στα θέματα εθνικής ασφάλειας, η Κλίντον ισχυρίζεται ότι διαθέτει την εμπειρία, τις γνώσεις και την καλύτερη ομάδα. Παρά το γεγονός ότι η θητεία της στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ για πολλούς ήταν αμφιλεγόμενη. Πολλοί της καταλογίζουν ότι η πολιτική του reset στις αμερικανορωσικές σχέσεις το 2009 ήταν λανθασμένη. Έστειλε τα λάθος μηνύματα στο Πούτιν, και οδήγησε, ουσιαστικά, στα γεγονότα της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Όπως της καταλογίζουν λανθασμένους χειρισμούς στη κρίση της Λιβύης και τα γεγονότα στο Benghazi.

Στον αντίποδα, η απόλυτη έλλειψη εμπειρίας, αλλά κυρίως γνώσεων και ευθυκρισίας του Τραμπ, στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, είναι πρωτοφανής. Η επιπολαιότητα που δείχνει σε κρίσιμα θέματα, όπως η χρήση των πυρηνικών όπλων, δημιουργεί ρίγη ανησυχίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σχεδόν καθ᾽ολοκληρίαν, το ρεπουμπλικανικό κατεστημένο εξωτερικής πολιτικής τον έχει αποκηρύξει.

Όποιος και να κερδίσει τις εκλογές, οι αμερικανορωσικές σχέσεις έχουν εισέλθει σε μια νέα ψυχροπολεμική εποχή. Γι’αυτό η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να προσέξει τα ανοίγματα της στα ρωσικά πελάγη, που είχε διακηρύξει ο Πρωθυπουργός. Γιατί η οικονομική κρίση μπορεί να μετατραπεί σε γεωπολιτική.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Ο ένας εκ των δυο υποψηφίων εκτοξεύει κατηγορίες για στημένες εκλογές. Προειδοποιώντας ότι δεν θα αποδεχθεί το αποτέλεσμα παρά μόνο αν είναι ο νικητής. Η Ρωσία διατίθεται να στείλει παρατηρητές για να διασφαλίσουν το αδιάβλητο των εκλογών. Δεν μιλάμε για τη Σομαλία αλλά για τις αμερικανικές εκλογές εν έτει 2016. Η υπερδύναμη φαίνεται να έχει πάθει βέρτιγκο.

Ένας εκκεντρικός, λαϊκιστής δισεκατομμυριούχος έχει απαγάγει το κόμμα του Λίνκολν και του Αιζενχάουερ και αποσταθεροποιεί το αμερικανικό πολιτικό σύστημα. Το αφήγημα του απλοϊκό και πρωτόγονο. Η χώρα είναι διαλυμένη, οι πολιτικοί ένα μάτσο μωρά και ξοφλημένοι που δεν ξέρουν τι τους γίνεται. Έχουν διαλύσει την οικονομία και οδηγούν τη χώρα από πόλεμο σε πόλεμο. Εκείνος μπορεί να ξανακάνει την Αμερική μεγάλη.

Πρόγραμμα δεν έχει. Και το συμπίλημα των προτάσεων του πραγματικά θυμίζει voodoo economics, που θα έλεγε κι ο πατέρας Μπους. Σε μια χώρα μεταναστών απειλεί ότι θα σηκώσει τείχος στα σύνορα με το Μεξικό, και θα πετάξει έξω μουσουλμάνους και παράνομους μετανάστες. Κι όχι μόνο υπάρχει κόσμος που τον ακολουθεί, αλλά προς στιγμή φάνηκε ότι είχε σοβαρές πιθανότητες να κερδίσει τις εκλογές.

Και σε άλλες περιόδους η αμερικανική πολιτική ζωή έμοιαζε να εκτρέπεται. Όπως στο Γουοτεργκέιτ, ή στη διαδικασία μομφής κατά του Κλίντον για να θυμηθούμε τις πλέον πρόσφατες. Η περίπτωση Τραμπ είναι επικίνδυνη γιατί ποδοπατούνται οι θεσμοί και οι συμβάσεις της αμερικανικής δημοκρατίας. Και έρχονται στην επιφάνεια υπόγεια ρεύματα της αμερικανικής κοινωνίας.

Η άλωση του ρεπουμπλικανικοὐ κόμματος δεν πρέπει να εκπλήσσει. Είχε εδώ και καιρό αποστεωθεί από σύγχρονες ιδέες και θέσεις. Στο έλεος της πιο συντηρητικής δεξιάς και του Tea party. Και για να συνεχίσει να υπάρχει στη μετά Τραμπ εποχή θα πρέπει πραγματικά να μεταμορφωθεί.

Το ερώτημα είναι πως ο Τραμπ βρήκε ακροατήριο σε μια χώρα που ο Ομπάμα παραδίδει, κατά γενική ομολογία, σε καλή κατάσταση.

Η αλήθεια είναι ότι παρά την ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας μετά το κραχ του 2008, τα εργατικά και τα μεσαία στρώματα ακόμη επουλώνουν τις πληγές τους. Η ανάκαμψη είναι άνιση και οι εισοδηματικές ανισότητες μεγαλύτερες από ποτέ. Πολλοί πολίτες αισθάνονται θυμωμένοι και προδομένοι από το σύστημα που ο Τραμπ θέλει να αποκαθηλώσει.

Η εκλογή του πρώτου αφροαμερικανού στη προεδρία των ΗΠΑ ξανάφερε το ζήτημα των φυλετικών διακρίσεων στο προσκήνιο. Αντί να το θέσει μια για πάντα στο περιθώριο. Η επιτυχημένη θητεία ενός ευφυούς αφροαμερικανού προέδρου φαίνεται να έχει εξαγριώσει την ακροδεξιά, που του επιτίθεται με συνωμοσιολογικό και βίαιο τρόπο. Κι αυτό διαχέεται στην κοινωνία. Για πρώτη φορά μετά από πολύ καιρό έχουμε ένα αφροαμερικανικό κίνημα (black lives matter). Το 2011 για πρώτη φορά οι γεννήσεις αφροαμερικανών ξεπέρασαν αυτές των λευκών. Ενώ το 16% του αμερικανικού πληθυσμού είναι μεξικάνοι. Ανισότητες και ζητήματα φύλλου και ταυτότητας κατακερματίζουν την αμερικανική κοινωνία και χάνεται η αίσθηση της κοινότητας.

Ο παραδοσιακός πουριτανισμός των αμερικανών σε θέματα γάμου, και οικογένειας έχει αντικατασταθεί από κυνισμό και οπορτουνισμό. Έτσι, ένας ρατσιστής, μισογύνης, ξενοφοβικός που καταπατάει τις κονφορμιστικές νόρμες συμπεριφοράς γίνεται ανεκτός. Ο λόγος του δεν έχει τίποτα το οραματικό, η το αξιακό. Απευθύνεται στην καχυποψία πολλών αμερικανών πολιτών κατά του κατεστημένου, και της ομοσπονδιακής κυβέρνησης. Που έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια από τη παράλυση, το περίφημο gridlock, για το οποίο όμως ευθύνεται κυρίως το δικό του κόμμα.

Ο Τραμπ θα χάσει τελικά τις εκλογές κυρίως για τα ελαττώματα του χαρακτήρα του και τις κοινωνικές ομάδες που κατόρθωσε να προσβάλει και να αποξενώσει, όπως οι γυναίκες.

Και υπ’αυτήν την έννοια είναι ένα παροδικό πολιτικό φαινόμενο. Τα θέματα όμως που δημαγωγικά προσπάθησε να εκμεταλλευτεί είναι οι μαύρες τρύπες της αμερικανικής πολιτικής. Και αν αυτά δεν αντιμετωπιστούν η αμερικανική δημοκρατία θα παραμείνει ευάλωτη σε επιτήδειους δημαγωγούς.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Μετά την ήττα του από τον Μπιλ Κλίντον, στις εκλογές του 1992, ο πατέρας Μπους άφησε μια επιστολή στο οβάλ γραφείο του Λευκού οίκου για τον διάδοχο του. Θα είσαι ο πρόεδρος μας έγραφε ο Μπους στο νέο πρόεδρο, ως απλός πολίτης πλέον. Ήταν η επιτομή αυτού που το αμερικανικό πολιτικό σαβουάρ βιβρ αποκαλεί grace.

Αυτά φαντάζουν πολύ μακρινά και ξένα σε μια προεκλογική αντιπαράθεση με χτυπήματα κάτω από τη ζώνη, προσωπικές αντεγκλήσεις, και ύβρεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι δυο μονομάχοι δεν αντήλαξαν ούτε χειραψία πριν η μετά το χθεσινό debate. Παρά ταύτα, η προχθεσινή τρίτη και τελευταία συζήτηση, που παρακολούθησαν 70 εκατομμύρια αμερικανοί, εξελίχθηκε αρχικά σε μια ιδεολογική σύγκρουση γύρω από όλα τα σημαντικά θέματα. Την οικονομία, το ασφαλιστικό, τις αμβλώσεις, την οπλοκατοχή, την εξωτερική πολιτική. Προς στιγμήν φάνηκε ότι η αμερικανική πολιτική ζωή, παρά το πέρασμα του τυφώνα Τραμπ, επέστρεφε στην κανονικότητα. Και οι δύο μονομάχοι συμπεριφέρονταν ως κλασσικοί εκπρόσωποι του παραδοσιακού αμερικανικού πολιτικού συστήματος.

Ο Τραμπ, με τον χαρακτήρα του να αποτελεί το βασικό πρόβλημα της υποψηφιότητας του, χρειαζόταν μια μετριοπαθή εμφάνιση μπαίνοντας στη τελική ευθεία. Και, για πρώτη φορά, επέδειξε πρωτόγνωρη αυτοσυγκράτηση και πειθαρχία. Μέχρι τη στιγμή της ερώτησης που καθόρισε την έκβαση της προχθεσινής συζήτησης και, ίσως, και των εκλογών. Στην ερώτηση του συντονιστή της αναμέτρησης για το αν θα αποδεχθεί το αποτέλεσμα των εκλογών, ο Τραμπ απήντησε προκλητικά. Θα το δούμε, είπε. Θα σας κρατήσω σε αγωνία. Στρέφοντας έτσι το κεντρικό διακύβευμα των εκλογών στο αν είναι κατάλληλος για τη προεδρία των ΗΠΑ. Και επαληθεύοντας τον σκληρό πυρήνα των κατηγοριών της αντιπάλου του. Ότι, δηλαδή, δεν σέβεται τους θεσμούς της αμερικανικής δημοκρατίας. Και είναι επικίνδυνο να κρατάει στα χέρια του τους κωδικούς του πυρηνικού οπλοστασίου της υπερδύναμης.

Κανένας υποψήφιος για την προεδρία των ΗΠΑ δεν διανοήθηκε ποτέ να αμφισβητήσει την εκλογική διαδικασία. Με τη στάση του ο Τραμπ δεν διέπραξε απλά άλλο ένα πολιτικό ατόπημα. Αποξένωσε τη πλειοψηφία των αμερικανών. Που τους αρέσει να κερδίζουν αλλά πολύ περισσότερο σιχαίνονται αυτούς που δεν ξέρουν να χάνουν. Την επόμενη μέρα τα πρωτοσέλιδα του αμερικανικού τύπου προεξοφλούσαν το αποτέλεσμα των εκλογών και ο Ομπάμα με μια εξαιρετική ομιλία στο Μαϊάμι αποτελείωνε την υποψηφιότητα Τραμπ.

Το κέντρο φαίνεται ότι θα κρατήσει, στις επικείμενες αμερικανικές εκλογές, αντιστεκόμενο στις κασσάνδρες του λαϊκισμού. Η λογική θα επικρατήσει και ο ταραγμένος κόσμος που ζούμε δεν θα επιβαρυνθεί από έναν ασταθή πλανητάρχη. Η επόμενη μέρα, όμως, είναι γεμάτη πολιτικά αδιέξοδα. Γιατί οι φυγόκεντρες δυνάμεις που έχουν αναπτυχθεί και στα δυο κόμματα προς τα άκρα, θα κάνουν τη συνεννόηση δύσκολη.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Η ερώτηση του υπαλλήλου στον έλεγχο διαβατηρίων στο αεροδρόμιο της Βοστώνης με ξάφνιασε. Περίμενα να με ανακρίνει για το σκοπό της επίσκεψης μου στην Αμερική, για τη διάρκεια παραμονής μου στη χώρα, τον τόπο διαμονής και όλα τα σχετικά. Εκείνος βλέποντας το ελληνικό διαβατήριο με ρώτησε με αφοπλιστικό ενδιαφέρον για την κατάσταση στην Ελλάδα. Αν έχουν βελτιωθεί καθόλου τα πράγματα. Με ξάφνιασε πραγματικά. Τι να του απαντήσεις. Ότι διανύουμε τον έβδομο χρόνο της κρίσης χωρίς να βλέπουμε φως στην άκρη του τούνελ; Ότι χώρες όπως η Κύπρος και η Πορτογαλία ξεπέρασαν τις δυσκολίες και μόνο εμείς έχουμε μείνει πίσω;

Του απάντησα, λίγο αμήχανα, ότι τα πράγματα σιγά-σιγά βελτιώνονται. Εκεί βελτιώνονται μου απάντησε αλλά εδώ χειροτερεύουν. Εκεί πλέον θεώρησα ότι είχε αρχίσει το δούλεμα οπότε αφού τον χαιρέτησα ευγενικά, πήρα το διαβατήριο μου και προχώρησα. Αναρωτήθηκα, όμως, πως μπορεί ένας μέσος Αμερικανός να εκφράζει απαισιοδοξία για τη πορεία της χώρας του. Η οικονομία έχει ανακάμψει δημιουργώντας ολοένα και περισσότερες θέσεις εργασίας, και η θέση της Αμερικής στο κόσμο παραμένει ισχυρή και δεσπόζουσα.

Την επόμενη ημέρα πήρα την απάντηση. Οι Times της Νέας Υόρκης είχαν κύριο άρθρο αποκαλύψεις γυναικών που είχαν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση από τον Τραμπ. Η δε Boston Globe για ένα ακόμη επεισόδιο στο φαύλο κύκλο της βίας που έχει ξεσπάσει τελευταία στις ΗΠΑ. Αυτή τη φορά με θύματα δυο αστυνομικούς.

Η Αμερική δεν έχει ξαναζήσει όμοια προεδρική εκλογή τις τελευταίες δεκαετίες. Με δυο υποψηφίους που τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους υπερτερούν των θετικών. Μια εκλογή με παρακμιακό άρωμα, που σου δίνει την αίσθηση ότι τα πράγματα χειροτερεύουν όπως έλεγε ο υπάλληλος στον έλεγχο διαβατηρίων, ενώ όλα τα στοιχεία δείχνουν το ακριβώς αντίθετο. Με οσμή σκανδάλων, λασπομαχίες και απόλυτη αβεβαιότητα για την τελική έκβαση. Με έναν αντισυμβατικό, αντισυστημικό υποψήφιο απέναντι σε μια κλασσική εκπρόσωπο του κατεστημένου. Έναν υποψήφιο που σε άλλες εποχές θα παρουσιαζόταν ως τρίτη μειοψηφική και ασήμαντη υποψηφιότητα να διεκδικεί επί ίσοις όροις την προεδρία για λογαριασμό του ρεπουμπλικανικού κόμματος. Οι γκάφες του, τα λάθη του, τα σκάνδαλα, δεν έχουν ανακόψει τη πορεία του. Ούτε και το γεγονός ότι τον εγκαταλείπουν το ένα μετά το άλλο τα στελέχη του ρεπουμπλικανικού κόμματος. Ίσως γιατί οι πληγές της οικονομικής κρίσης του 2008 δεν έχουν πλήρως επουλωθεί και ο λαϊκισμός δεν αποτελεί μόνο ευρωπαϊκό φαινόμενο.

Από την άλλη πλευρά ο φαύλος κύκλος της βίας δημιουργεί ένα αίσθημα ανασφάλειας και επαναφέρει το φυλετικό ζήτημα δημιουργώντας ερωτηματικά σε ορισμένους πολίτες για την αμεροληψία του συστήματος επιβολής του νόμου και της δικαιοσύνης. Σημεία των καιρών.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Το μεγάλο σορτάρισμα, η ταινία-ντοκιμαντέρ για την οικονομική κρίση του 2008, δίνει μια αποκαλυπτική εικόνα της κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική. Αλλά κάτι πολύ βαθύτερο. Είναι αξιακή κατάρρευση. Ένας καπιταλισμός στην παρασιτική φάση του. Το πνεύμα του καπιταλισμού χωρίς την ηθική του προτεσταντισμού, που περιέγραψε ο Μαξ Βέμπερ. Ένας αχαλίνωτος ατομικισμός που θεοποιεί το κέρδος εις βάρος του κοινωνικού συνόλου. Χωρίς αξιακές αναστολές.

Αυτό που διακυβεύεται στις αμερικανικές εκλογές είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από μια πολιτική μάχη ανάμεσα στο δημοκρατικό και το ρεπουμπλικανικό κόμμα.

Είναι κατά πόσο στις ΗΠΑ, μέσα από την πολιτική διαδικασία, θα αναζωογονηθεί το αμερικανικό όνειρο, που έχει θαμπώσει.

Το δημοκρατικό συνέδριο ήταν προσεκτικά ενορχηστρωμένο προς αυτή την κατεύθυνση. Ομιλίες με κατανεμημένους ρόλους. Άλλοι οικοδόμησαν το προφίλ της Κλίντον, άλλοι απάντησαν στις επικρίσεις εναντίον της και άλλοι αποδόμησαν τον Τράμπ. Σε όλες τις ομιλίες, όμως, υπήρχε μια κοινή επωδός. Η ανάγκη επανασύστασης της συλλογικότητας. Της οικογένειας, του χωριού, της κοινότητας. Της αμερικανικής κοινωνίας ως melting pot. Που εγγυάται την αρμονική συνύπαρξη διαφορετικών φυλών και θρησκευμάτων που τους ενώνει η πίστη για πρόοδο και ευημερία. Αυτή ήταν η δραματική έκκληση δύο πολιτικών που από outsiders έγιναν πρόεδροι και τώρα Νέστορες του Δημοκρατικού κόμματος. Του πρώην προέδρου από τη μικρή πόλη Χόουπ του Αρκάνσας. Και του αποχωρούντος πρώτου αφροαμερικανού προέδρου στην ιστορία των ΗΠΑ. Που κατανοώντας τις φυγόκεντρες δυνάμεις που αναπτύσσονται στην αμερικανική κοινωνία σκιαγράφησαν τις θεμελιακές αξίες του αμερικανικού ονείρου. Ως κάτι πολύ μεγαλύτερο από τον αχαλίνωτο ατομικισμό και τη θεοποίηση του κέρδους.

«It Takes a village» υπερθεμάτισε η Χίλαρυ Κλίντον υπενθυμίζοντας το βιβλίο που είχε γράψει σε ανύποπτο χρόνο για την ανάγκη της υποταγής του εγώ στο κοινωνικό σύνολο.

Το «εμείς ο λαός» του αμερικανικού συντάγματος ενάντια στο «εγώ». Η ανάγκη επιστροφής στις αξιακές ρίζες των πατέρων της αμερικανικής επανάστασης. Επιστροφή στις αξίες και στην ανεκτικότητα. Γιατί χωρίς αυτά το αμερικανικό όνειρο θαμπώνει. Μετατρέπεται σε φούσκα.

Από την άλλη ο Τραμπ. Το κατεστημένο του ρεπουμπλικανικού κόμματος απέτυχε να τον σταματήσει. Στο συνέδριο απέφυγε το παλατινό πραξικόπημα εναντίον του για να μη διχαστεί το ρεπουμπλικανικό κόμμα. Κι έτσι από το «ξημερώνει στην Αμερική» του Ρόναλντ Ρέηγκαν, και τον «ευσπλαχνικό συντηρητισμό» του Μπους το ρεπουμπλικανικό κόμμα βρέθηκε όμηρος ενός απρόβλεπτου και αμφιλεγόμενου επιχειρηματία. Που με ένα μισαλλόδοξο κήρυγμα και διχαστική ρητορική υπόσχεται καθαρότητα και προστατευτικό καπιταλισμό. Και ότι μόνος του θα διορθώσει όλα τα κακώς κείμενα. Σε μια Αμερική που τη σκιαγραφεί με τα πιο μελανά χρώματα. Μηδενίζοντας την αξία της και σορτάροντας την. Αρκεί να κερδίσει ο ίδιος.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”