Την περασμένη Τρίτη, στο Άαχεν της Γερμανίας, την πόλη του Καρλομάγνου, η Καγκελάριος Μέρκελ και ο Πρόεδρος Μακρόν ανανέωσαν τoυς δεσμούς Φιλίας και Συνεργασίας μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας. Πενήντα και πλέον χρόνια μετά την ιστορική Συνθήκη του Ελιζέ. To 1963, η Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας συμβόλιζε την ιστορική συμφιλίωση και την απαρχή μιας σχέσης συνεργασίας μεταξύ των δύο κρατών.

Η αλήθεια είναι ότι ο Ντε Γκωλ οραματιζόταν τη γαλλογερμανική συμμαχία ως εμβρυουλκό μίας Δυτικής Ευρώπης ανεξάρτητης από τις ΗΠΑ. Η αγγλοσαξωνική επικυριαρχία στην ψυχροπολεμική Ευρώπη ενοχλούσε τον Ντε Γκωλ. Θεωρούσε, μάλιστα, τη Βρετανία δούρειο ίππο των Αμερικανών στην Ευρώπη. Για τον λόγο αυτό, την 14η Ιανουαρίου του 1963 ο Ντε Γκωλ επίσημα ανακοίνωσε την αντίθεσή του στην ένταξη της Βρετανίας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Οκτώ μόλις μέρες πριν υποδεχθεί τον Αντενάουερ στο Ελιζέ για να υπογράψουν τη Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας.

Η Γερμανία, από την άλλη πλευρά, σε τροχιά ανάκαμψης αλλά με νωπές τις πληγές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη βοήθεια των δυτικών δυνάμεων και κυρίως των ΗΠΑ. Ο Αντενάουερ επεδίωκε τον ενταφιασμό του παρελθόντος, την εξομάλυνση των σχέσεων της Γερμανίας με τους γείτονές της και την οριστική επανένταξή της στη διεθνή κοινότητα. Κάθε του κίνηση όμως γινόταν με γνώμονα την επίλυση του γερμανικού προβλήματος. Τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών, δηλαδή, για την επανένωση της Γερμανίας. Και αυτό προϋπέθετε τη στήριξη του αμερικανικού παράγοντα. Γι’ αυτό όταν η Συνθήκη επικυρώθηκε από τη γερμανική Μπούντεσταγκ, η Γερμανία προσέθεσε στο προοίμιο εμφατική αναφορά στην ατλαντική στρατιωτική συνεργασία και στην ανάγκη να γίνει δεκτή η Βρετανία στις Κοινότητες.

Η Συνθήκη, πάντως, αποτέλεσε τη βάση του αποκαλούμενου γαλλογερμανικού άξονα, που τα επόμενα χρόνια έγινε η ατμομηχανή του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Όλοι σχεδόν οι διάδοχοι του Ντε Γκωλ και του Αντενάουερ συνεργάστηκαν στενά. Ο Μπραντ και ο Πομπιντού εγκαινίασαν το πρώτο σύστημα νομισματικής συνεργασίας. Ο Σμιτ και ο Ντ᾽ Εσταίν το εξέλιξαν στο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα. Και ο Κολ με τον Μιτεράν έφτασαν στη Συνθήκη του Μάαστριχτ που γέννησε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στα οικονομικά και στα θεσμικά ζητήματα ο γαλλογερμανικός άξονας ανέλαβε τις περισσότερες πρωτοβουλίες για την ενοποίηση της Ευρώπης.

Πενήντα έξι χρόνια μετά, ο γαλλογερμανικός άξονας ανασυντάσσεται σε ένα διαφορετικό γεωπολιτικό περιβάλλον. Η Βρετανία αποχωρεί από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Η Αμερική του Τραμπ απειλεί την Ευρώπη με μείωση της αμυντικής της παρουσίας και ανταγωνισμό στις εμπορικές τους σχέσεις. Η Ενωμένη, πλέον, Ευρώπη καλείται τώρα να αποδείξει ότι μπορεί να διαχειριστεί τη χειραφέτησή της από τις δυο υπερδυνάμεις χωρίς να διολισθήσει στις συνήθειες του παρελθόντος. Το ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι σε κρίσιμη καμπή αντιμετωπίζοντας ισχυρές φυγόκεντρες δυνάμεις. Οι ανισότητες, το μεταναστευτικό, ο λαϊκισμός, η υποχώρηση της ευρωπαϊκής ιδέας, απειλούν το ευρωπαϊκό εγχείρημα.

Η επαναβεβαίωση του γαλλογερμανικού άξονα είναι αναγκαία συνθήκη για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Απομένει να δούμε αν είναι και ικανή συνθήκη.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Η Άνγκελα Μέρκελ βαδίζει προς τις γερμανικές εκλογές υποφέροντας από τους εφιάλτες του Μπίσμαρκ. Τους εφιάλτες των αντιγερμανικών συσπειρώσεων. Ο Μπίσμαρκ κατόρθωσε ν´απαλλαγεί από τους εφιάλτες του. Δημιουργώντας έναν ιστό περίπλοκων και δεσμευτικών συνθηκών. Που εγκλώβιζε όλες τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και δεν τους άφηνε περιθώρια να αυτονομηθούν και να απειλήσουν το status quo.

Ήταν η ίδια λογική που εφάρμοσαν οι Αμερικανοί στην Ευρώπη μετά τον πόλεμο. Μόνο που αυτή τη φορά ο ιστός αφορούσε τη Γερμανία. Οι αμερικανοί είδαν την πολιτική ιστορία της γηραιάς ηπείρου ως το αφήγημα της εξέλιξης του γερμανικού ζητήματος. Πόλεμοι επανένωσης κατακερματισμένων γερμανικών κρατιδίων ή πόλεμοι επέκτασης μιας ενωμένης μιλιταριστικής Γερμανίας. Μετά το 1945 το στρατηγικό ζητούμενο ήταν να υπάρξει μια Γερμανία της Ευρώπης και όχι μια Ευρώπη της Γερμανίας. Το 1955 η Ομοσπονδιακή Γερμανία εντάχθηκε σε όλους τους ευρωπαϊκούς και ευρωατλαντικούς θεσμούς. Και η Βόννη δεσμεύτηκε συνταγματικά να μην αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Στον τομέα της ευρωπαϊκής ασφάλειας η εγγυήτρια δύναμη ήταν, και παραμένει, μια εξωχώρια δύναμη. Οι ΗΠΑ με το ΝΑΤΟ έλυσαν το αιώνιο πρόβλημα ασφάλειας της Ευρώπης.

Η δημιουργία του γαλλογερμανικού άξονα το 1963, με τη Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας, δημιούργησε συνθήκες συναπόφασης στα κρίσιμα ευρωπαϊκά ζητήματα.

Ο Φρανσουά Μωριάκ, βέβαια, είδε την ισορροπία στη διχοτόμηση της Γερμανίας. Λέγοντας γλαφυρά: αγαπώ τόσο πολύ τη Γερμανία που θέλω να υπάρχουν δυο. Και η διχοτομημένη Γερμανία όμως αποτέλεσε μια διπλωματική πρόκληση για τη Δύση. Καθώς οι δυτικογερμανοί έθεταν πιεστικά το ζήτημα της επανένωσης της Γερμανίας ως προϋπόθεση για την ύφεση στις σχέσεις Ανατολής και Δύσης. Η ισορροπία, μετά την επανένωση της Γερμανίας, αποκαταστάθηκε με τη νομισματική ενοποίηση και την ΟΝΕ.

Ο ιστός αυτός των ευρωπαϊκών και ευρωατλαντικών δεσμεύσεων έδινε ένα αίσθημα ασφάλειας στους λιλιπούτειους της Ευρώπης από το Γερμανό Γκιούλιβερ.

Η κρίση της ευρωζώνης και η υποχώρηση της Γαλλίας, έφεραν, de facto, τη Γερμανία σε ηγεμονική θέση. Αφυπνίζοντας στερεότυπα. Οι Γάλλοι ανακάλυψαν ότι η ΟΝΕ δεν αρκεί για την εποπτεία των γερμανικών οικονομικών αποφάσεων. Το είχε ομολογήσει ο Ντελόρ, άλλωστε, από το 1996. Αυτό που μετράει δεν είναι μόνο οι νομισματικές αποφάσεις, αλλά η οικονομική ισχύς ενός κράτους που προκαλεί άνισο ανταγωνισμό και αθέμιτα πλεονάσματα. Μια συγχορδία χωρών κατηγορεί τους Γερμανούς για μια πολιτική οικονομικής επιβολής που δημιουργεί αποικίες χρέους μέσα στην Ευρώπη. Και οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, προνομιακοί συνομιλητές της Γερμανίας, εξεγείρονται κατά της πολιτικής που ακολουθεί στο προσφυγικό-μεταναστευτικό. Η πρόκληση, λοιπόν, για το γερμανό Γκιούλιβερ είναι να ξαναγίνει ατμομηχανή της οικονομικής ανάπτυξης και της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αποκαθιστώντας το αίσθημα ασφάλειας και ισότητας στους λιλιπούτειους της Ευρώπης.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Η Συνθήκη Φιλίας και Συνεργασίας που υπέγραψαν ο Ντε Γκωλ με τον Αντενάουερ το 1963, αποτέλεσε τη βάση μιας εθνικής συμφιλίωσης. Τα κίνητρα τους διέφεραν. Ο Ντε Γκωλ είδε την συμμαχία με τη Γερμανία ως αντιστάθμισμα στον κυρίαρχο ρόλο της Αμερικής στην Ευρώπη του ψυχρού πολέμου. Ο Αντενάουερ είδε τη συμμαχία ως μια ακόμη αναγκαία κίνηση στη σκακιέρα της επίλυσης του γερμανικού προβλήματος. Σε κάθε περίπτωση, η συνθήκη μετέτρεψε δυο παραδοσιακούς εχθρούς σε στενούς συμμάχους. Και έθεσε τα θεμέλια της συνεργασίας τους για την οικοδόμηση της ενωμένης Ευρώπης. Επιβιώνοντας πολλών προεδρικών διδύμων με διαφορετικές πολιτικές και ιδεολογικές καταβολές. Σμιτ-Ζισκάρ, Μιτεράν-Κολ, Σιράκ-Σρέντερ. Τα οφέλη ήταν αμοιβαία και η σχέση συμπληρωματική.

Η Γαλλία, ανεξάρτητη πυρηνική δύναμη με ισχυρή εξωτερική πολιτική. Η Γερμανία διχοτομημένη αλλά ραγδαία εξελισσόμενη σε οικονομική ατμομηχανή της Δυτικής Ευρώπης.

Η γαλλογερμανική συνεργασία ήταν και η ασφαλιστική δικλείδα για να συναινέσει η Γαλλία στη γερμανική επανένωση μετά το τέλος του ψυχρου πολέμου. Με αντάλλαγμα, από την πλευρά της Γερμανίας, την ενίσχυση της οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης. Τη συνθήκη του Μάαστριχτ και το ευρώ. Ο γαλλογερμανικός άξονας λειτούργησε ως επιταχυντής της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Σήμερα, τα πάντα έχουν αλλάξει. Η Γαλλία βρίσκεται σε καθοδική τροχιά. Η πολιτική της επιρροή στη γηραιά ήπειρο και στον πλανήτη έχει μειωθεί σημαντικά. Η οικονομία της υποφέρει λόγω του χρέους και της έλλειψης ανταγωνιστικότητας. Αντίθετα, η ενωμένη Γερμανία, με νέα αυτοπεποίθηση, αυξάνει διαρκώς την επιρροή της στην ήπειρο και στα διεθνή δρώμενα. Η άλλοτε ισότιμη και συμπληρωματική σχέση εξελίσσεται ραγδαία σε μια ανισοβαρή σχέση. Με τη Γερμανία να παίρνει τις αποφάσεις στην Ευρώπη και τη Γαλλία να ακολουθεί.

Οι δυο χώρες έχουν το ίδιο όραμα για την πορεία της ενωμένης Ευρώπης, αλλά δεν έχουν κοινά συμφέροντα. Η Γαλλία επιδιώκει ένα κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό που θα της επιτρέψει να συνεχίζει να δανείζεται χαμηλότοκα. Επιδιώκει τη δημοσιονομική χαλάρωση για να αντιμετωπίσει τα δημοσιονομικά της αδιέξοδα. Μιλάει εξ ονόματος του Νότου κυρίως γιατί αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα.

Η Γερμανία συζητάει έναν προϋπολογισμό με αυστηρούς κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας. Που θα αναγκάζει κάθε χώρα να ζει και να ξοδεύει σύμφωνα με τις δυνατότητες της. Για να συνεχίζεις να δανείζεσαι χαμηλότοκα θα πρέπει να πειθαρχείς και να λογοδοτείς μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια.

Αυτό υπαγορεύει η παραγωγική της δομή και η επενδυτική της οικονομία.

Τι θα επικρατήσει τελικά; Η επιθυμία της Γερμανίας για δημοσιονομική αυστηρότητα η της Γαλλίας για δημοσιονομική χαλάρωση; Από την απάντηση στο ερώτημα θα εξαρτηθεί και η μορφή που θα πάρει η Ευρώπη τα επόμενα χρόνια.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”