60 χρόνια μετά τις συνθήκες της Ρώμης, το ευρωπαϊκό εγχείρημα βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Το Brexit δεν είναι απλά ένα εμπόδιο στο ενοποιητικό εγχείρημα της Ευρώπης, όπως τόσα άλλα. Είναι ένα πισωγύρισμα. Για πρώτη φορά η Ενωμένη Ευρώπη αντί να διευρύνεται συρρικνώνεται. Σε μία εποχή, που όπως δήλωσε ο Juncker στο state of the union, ο κοινός τόπος ανάμεσα στα κράτη-μέλη λιγοστεύει. Το raison d’ être της Ενωμένης Ευρώπης αμφισβητείται. Οι σημερινοί ευρωπαίοι πολίτες έχουν διαφορετικές ανάγκες από αυτές που θεμελίωσαν τις Κοινότητες μετά το τέλος του πολέμου. Η ειρήνη στην ήπειρο δεν αρκεί ως νομιμοποιητικός συγκολλητικός ιστός του ενοποιητικού εγχειρήματος. Οι σημερινοί Ευρωπαίοι την θεωρούν δεδομένη. Από την άλλη πλευρά, η σημερινή Ευρώπη βιώνει μία πολλαπλή κρίση. Παρά τη συνολική παραγωγή πλούτου, η αρνητική όψη της παγκοσμιοποίησης είναι και εδώ ορατή. Σύμφωνα με ευρωπαϊκή μελέτη, οι ανισότητες αυξήθηκαν στα δύο τρίτα του συνόλου των ευρωπαϊκών κρατών. Ενώ ένας στους επτά ευρωπαίους πολίτες είναι αντιμέτωπος με το φάσμα της φτώχειας. Για πρώτη φορά αρκετοί πολίτες βλέπουν την ενωμένη Ευρώπη ως οικονομική αβεβαιότητα και λιγότερο ως μια ασφαλή αυλή. Η διεθνής οικονομική κρίση ανέδειξε τις δομικές αδυναμίες της ευρωζώνης και την ανάγκη για εμβάθυνση της οικονομικής ενοποίησης. Προκειμένου να ενισχυθεί η συνοχή και η ανταγωνιστικότητα της.

Η πίεση που δέχονται οι ευρωπαϊκές κοινωνίες από τη προσφυγική κρίση και τα μεταναστευτικά ρεύματα δοκιμάζει την ευρωπαϊκή συνοχή και αντανακλάται στο πολιτικό σύστημα. Ανοικτές και ανεκτικές κοινωνίες κλείνονται όπως το στρείδι. Όπως η Ολλανδία. Η ισλαμική τρομοκρατία είναι μια νέα μεγάλη ασύμμετρη απειλή που επιβαρύνει αυτό που ο Putnam ονόμασε το κοινωνικοψυχολογικό σύστημα των κοινωνιών.

Η πολλαπλή κρίση λειτουργεί ως θερμοκήπιο του λαϊκισμού και των ακραίων δυνάμεων. Κι ενώ η προφανής και ορθολογική απάντηση στην κρίση που αντιμετωπίζει η Ευρώπη είναι περισσότερη Ευρώπη, οι δυνάμεις αυτές παρασύρουν τις κοινωνίες σε μια αναδίπλωση στο κράτος έθνος.

Σ αυτό το περιβάλλον ο πρόεδρος της ευρωπαϊκής επιτροπής παρουσίασε τη λευκή βίβλο για το μέλλον της Ευρώπης. Σκιαγραφώντας πέντε σενάρια για την πορεία της Ευρώπης μέχρι το 2025. Με τα σημερινά δεδομένα της ευρωπαϊκής πραγματικότητας, το πλέον ρεαλιστικό από τα πέντε σενάρια είναι το σενάριο της ενισχυμένης συνεργασίας. Οι χώρες, δηλαδή, που θέλουν να κάνουν περισσότερα θα κάνουν περισσότερα. Είναι το σενάριο που εκφράζει τη βούληση των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών. Έβαλαν, άλλωστε, τη σφραγίδα τους οι τέσσερις μεγάλοι στη συνάντηση των Παρισίων. Για την Ελλάδα, η συμμετοχή στον πυρήνα της Ευρώπης που διαμορφώνεται πρέπει να είναι στρατηγικός στόχος. Κάθε άλλη επιλογή κρύβει κινδύνους.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Το άρθρο ΙΙ του αμερικανικού συντάγματος υποχρεώνει τον Πρόεδρο των ΗΠΑ σε ετήσια ενημέρωση της Γερουσίας και της Βουλής των αντιπροσώπων, σε κοινή συνεδρία, για την κατάσταση της Ένωσης. Είναι μια αποτίμηση των πεπραγμένων, και ιεράρχηση των εθνικών προτεραιοτήτων και της νομοθετικής ατζέντας. Είναι το γενικό πρόσταγμα για δράση.

Το ευρωπαϊκό state of the union έχει μια διαφορετική χορογραφία. Όπως χαρακτηριστικά τόνισε ο Γιούνκερ, στην αποτίμηση της κατάστασης της Ένωσης στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, η ομιλία του θα έπρεπε να επαναληφθεί ενώπιον των αρχηγών των κρατών στη Μπρατισλάβα. Και μετά να μεταφερθεί στα εθνικά κοινοβούλια. Η Ενωμένη Ευρώπη δεν είναι ΗΠΑ, αλλά όπως χαρακτηριστικά είπε ο Γιούνκερ είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος που βλέπει τον κοινό τόπο ανάμεσα στα κράτη μέλη να λιγοστεύει. Η τριπλή κρίση της οικονομίας, του προσφυγικού μεταναστευτικού και της ασφάλειας διαβρώνει τα θεμέλια της Ένωσης. Που για πρώτη φορά είδε τη σύνθεση της να συρρικνώνεται αντί να διευρύνεται. Με την αποχώρηση μιας μεγάλης χώρας από τις τάξεις της. Η Ευρώπη βιώνει μια υπαρξιακή κρίση.

Κρίση που απειλεί τις ευρωπαϊκές αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ανεκτικότητας, του κράτους δικαίου. Οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών θεσμών λειτουργούν με προτεραιότητες αντίθετες με αυτές των κρατών μελών. Οι εθνικές κυβερνήσεις λειτουργούν κάτω από την πίεση των δυνάμεων του λαϊκισμού, και του φόβου της ήττας στις επόμενες εθνικές εκλογές. Οι ευρωπαίοι πολίτες γυρνούν την πλάτη τους στην Ένωση και στρέφονται πίσω στο έθνος κράτος. Γιατί θέλουν χειροπιαστές και άμεσες λύσεις στα προβλήματα τους. Χρειάζονται κάτι περισσότερο από υποσχέσεις, ψηφίσματα, και συμπεράσματα συνόδων κορυφής, όπως είπε ο Γιούνκερ. Οι επόμενοι δώδεκα μήνες θα είναι κρίσιμοι για το μέλλον της Ένωσης. Και το δίλημμα που έθεσε ενώπιον του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου ξεκάθαρο. Η Ευρώπη είτε θα γίνει πιο αποτελεσματική, πιο ενωμένη, πιο κοινωνική είτε θα αποσυντεθεί μπροστά στα μάτια μας.

Για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, ο Γιούνκερ πρότεινε διπλασιασμό του επενδυτικού προγράμματος από τα 315 δις στα 500 μέχρι το 2020. Εύκολη πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τις επιχειρήσεις με την ενιαία αγορά κεφαλαίων. Και ενίσχυση της εγγύησης απασχόλησης των νέων. Για την εσωτερική ασφάλεια πρότεινε την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ακτοφυλακής και συνοριοφυλακής, και της Europol. Και ένα σύστημα αυτόματης ανταλλαγής πληροφοριών που θα καταγράφει ποιοί, πότε, και γιατί εισέρχονται στην Ευρώπη. Και για την άμυνα την ενίσχυση του ευρωπαϊκού αμυντικού πυλώνα σε συνεργασία πάντοτε με το ΝΑΤΟ.

Η ιστορία θα κρίνει αν αυτά τα μέτρα αρκούν για να κάνει η Ένωση ένα άλμα ταχύτερο από τη φθορά.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”