Τα διαζύγια, ακόμη και τα συναινετικά, συνήθως αφήνουν ουλές και στα δύο μέρη. Στην περίπτωση των κρατικών οντοτήτων τα πράγματα γίνονται ακόμη δυσκολότερα. Η ευρωπαϊκή ιστορία είναι γεμάτη αιματηρά παραδείγματα, με πιο πρόσφατο τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας.

Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας ήταν αποτέλεσμα μιας βίαιης και αιματηρής διαδικασίας. Η έξαρση των ιστορικών διαφορών των εθνικών οντοτήτων στη Γιουγκοσλαβία, μετά τον θάνατο του Τίτο, δημιούργησε αλυσίδα αιματηρών συρράξεων. Ξεκίνησαν το 1991, διήρκεσαν χρόνια και κατέληξαν στη δημιουργία 6 κρατών.

Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας δημιούργησε μια μαύρη τρύπα στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων. Η Κροατία και η Σλοβενία κατόρθωσαν να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά τα υπόλοιπα κράτη παραμένουν στον προθάλαμο. Ο εθνικισμός και η οικονομική ανέχεια παραμένουν δυνάμεις αποσταθεροποίησης στην περιοχή.

Το βελούδινο διαζύγιο της Τσεχοσλοβακίας αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα. Η διαίρεση του κράτους ήταν απόρροια της επιθυμίας παράδοξων συνοδοιπόρων. Ήταν επιθυμία ενός τμήματος του δεξιού κατεστημένου από την πλευρά των Τσέχων και μιας κλίκας λαϊκιστών και οπορτουνιστών σλοβάκων πολιτικών.

Παρά το γεγονός ότι δεν υπήρξε ποτέ κάποιου είδους λαϊκή δημοκρατική νομιμοποίηση, η απόσχιση έγινε ειρηνικά. Και παρά τον αποτροπιασμό του Βάκλαβ Χάβελ, που ως πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας προσπάθησε να αποτρέψει το σχίσμα, τα δύο σημερινά κράτη πέτυχαν έναν βελούδινο χωρισμό και οι σχέσεις τους παραμένουν λειτουργικές.

Αυτές οι διαιρέσεις συνέβησαν στη δεκαετία του ‘90 και ήταν αποτέλεσμα της αφύπνισης εθνικιστικών κινημάτων που είχαν καταπιεστεί είτε από τον κομμουνιστικό ζυγό είτε από έναν χαρισματικό δικτάτορα όπως ο Τίτο.

Η περίπτωση της Καταλωνίας είναι διαφορετική αλλά εξίσου επικίνδυνη. Τυχόν απόσχιση της Καταλωνίας θα είναι επώδυνη και για την Ισπανία και για την Καταλωνία. Η Ισπανία θα χάσει τη δεύτερη σε μέγεθος πόλη της και το 20% του ΑΕΠ. Η Καταλωνία θα υποστεί τεράστιες οικονομικές συνέπειες, κυρίως λόγω της αποχώρησης επιχειρήσεων και τραπεζικών ομίλων.

Το χειρότερο είναι ότι η εξέλιξη της διαδικασίας ανάμεσα στη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη δεν παραπέμπει σε βελούδινη και ειρηνική κατάληξη. Και ο απόλυτος διχασμός των Καταλανών για το ζήτημα της ανεξαρτησίας αυξάνει τους κινδύνους για παρατεταμένη αναταραχή και αστάθεια.

Το Μεταναστευτικό, ο ευρωσκεπτικισμός και οι λαϊκιστές υποδαυλίζουν τις πολιτικές ταυτότητας και τον εθνικισμό και δίνουν τροφή σε αποσχιστικά κινήματα. Το «μικρό και καθαρό» γίνεται και πάλι ελκυστικό. Η κίνηση των Καταλανών μπορεί να οδηγήσει στην αναζωπύρωση των αποσχιστικών κινημάτων σε όλη την Ευρώπη. Από τους Βάσκους και τους Κορσικανούς, μέχρι τη Σκωτία, τη Βόρεια Ιταλία και το Βέλγιο.

Προς τέρψη των μεγάλων δυνάμεων, όπως η Ρωσία, που προτιμούν διαιρεμένα αδύναμα ευρωπαϊκά κράτη από μια ενωμένη και ισχυρή Ευρώπη.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Η αντιμετώπιση του καταλανικού δημοψηφίσματος από την κυβέρνηση Ραχόι ήταν στρουθοκαμηλική. Η ισπανική κυβέρνηση οχυρώθηκε αρχικά πίσω από την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Ισπανίας, ελπίζοντας ότι θα αρκούσε για την ακύρωση του δημοψηφίσματος. Όταν αυτό δεν συνέβη, κατέφυγε στην καταστολή για να το ματαιώσει. Ούτε αυτό πέτυχε. Παρ’ ότι η διαδικασία εξελίχθηκε σε παρωδία, το δημοψήφισμα έγινε. Ουδείς γνωρίζει πόσα εκλογικά τμήματα λειτούργησαν, πόσοι ψήφισαν, πού ψήφισαν και πόσες φορές. Τελικά, το ναι της ανεξαρτησίας συγκέντρωσε γύρω στο 90%.

Με τη στάση της η κυβέρνηση Ραχόι είχε κατορθώσει το ακατόρθωτο. Να αποτύχει στη, δια της βίας, καταστολή του δημοψηφίσματος. Να θυματοποιήσει τις αποσχιστικές δυνάμεις και να διευρύνει τη βάση τους. Να συγκεντρώσει τα φώτα των διεθνών μέσων ενημέρωσης και της διεθνούς κοινότητας, διεθνοποιώντας ένα εσωτερικό θέμα.

Την επόμενη μέρα ο στρουθοκαμηλισμός συνεχίστηκε. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι δεν υπήρξε δημοψήφισμα, ενώ οι Καταλανοί απέστειλαν το αποτέλεσμα στο καταλανικό Κοινοβούλιο. Πράγμα που σημαίνει ότι ετοιμάζονται να προβούν σε μονομερή διακήρυξη ανεξαρτησίας.

Η Καταλωνία έχει βαθιά ιστορική και πολιτισμική παράδοση. Η γλώσσα, η καταλανική διάλεκτος, η πρόσληψη της ιστορίας και του εθνικού χαρακτήρα, από τον 10ο αιώνα κυρίως και μετά, έχουν διαμορφώσει μια εθνική ταυτότητα. Αυτή η καταλανική ταυτότητα επιβίωσε των συγκεντρωτικών ισπανών μοναρχών, την κατοχή του Ναπολέοντα, του ισπανικού εμφυλίου και του καθεστώτος του Φράνκο. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας αναγνωρίστηκε ως ιστορική εθνότητα της Ισπανίας. Η αλήθεια είναι ότι ως μια από τις 17 αυτόνομες κοινότητες της Ισπανίας απολαμβάνει ένα μεγάλο βαθμό αυτονομίας.

Οι Καταλανοί, όμως, επιθυμούν την ανεξαρτησία τους και για εθνοτικούς αλλά και για οικονομικούς λόγους. Η Καταλωνία έχει το 20% του ισπανικού ΑΕΠ και θεωρεί ότι η οικονομία της πλήττεται από τους φόρους που αποδίδει στην κεντρική κυβέρνηση.

Το παράδοξο είναι ότι η Καταλωνία θέλει να αποσχιστεί από την Ισπανία και να αποκτήσει εθνική κυριαρχία. Δεν θέλει όμως να απεμπολήσει τη θέση της στο ευρωπαϊκό υπερεθνικό εγχείρημα. Που σημαίνει εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας, τουλάχιστον σε ορισμένες βασικές πολιτικές.

Η απόσχιση της Καταλωνίας θα ανοίξει τον ασκό του Αιόλου. Θα λειτουργήσει ως ντόμινο και για την Ισπανία και για την Ευρώπη. Κάθε χώρα σχεδόν έχει περιοχές με αποσχιστικές τάσεις εν υπνώσει. Οι Βάσκοι, η Φλάνδρα, η Ουαλία και η Σκωτία, η Κορσική και η Λίγκα του Βορρά και οι Καταλανοί της Γαλλίας.

Η Μαδρίτη πρέπει να βρει τρόπο να φέρει τους Καταλανούς στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Το ερώτημα είναι, πλέον, αν οι Καταλανοί είναι διατεθειμένοι να δεχθούν οτιδήποτε πλην της ανεξαρτησίας.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”