Σε μια σπάνια ιστορική σύμπτωση ολοκληρώθηκε σχεδόν ταυτόχρονα ένας εκλογικός κύκλος σε Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο. Και στις τρεις χώρες έχουμε ισχυρές κυβερνήσεις με νωπή λαϊκή εντολή και καθαρό ορίζοντα διακυβέρνησης. Η συγκυρία αυτή γεννάει προσδοκίες για βελτίωση των σχέσεων ιδιαίτερα μετά την ύφεση που έφερε ο φονικός σεισμός στην Τουρκία. Δημιουργεί επίσης τις κατάλληλες συνθήκες για διπλωματικές πρωτοβουλίες. Εταίροι και σύμμαχοί μας εμφανίζονται επισπεύδοντες για μια συνολική διευθέτηση που θα παγιώσει τη σταθερότητα στο τρίγωνο αυτό της Ανατολικής Μεσογείου για γεωπολιτικούς, ενεργειακούς και οικονομικούς λόγους. Ολα αυτά, μαζί με την επικείμενη συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν, στο παρασκήνιο της συνόδου του ΝΑΤΟ, δημιουργούν αισιοδοξία και προσδοκίες.

Οι πλανητικές εξελίξεις, όμως, αλλά και οι ευρύτερες ισορροπίες στην περιοχή δεν δικαιολογούν ούτε αισιοδοξία ούτε εφησυχασμό.

Οι ΗΠΑ από το φθινόπωρο εισέρχονται σε έναν εκλογικό κύκλο που μπορεί να είναι το ριμέικ του 2019. Με τον Τραμπ υπόδικο και τον Μπάιντεν σε προχωρημένη ηλικία ελλοχεύει ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης του αμερικανικού πολιτικού συστήματος. Μια Αμερική σε εσωστρέφεια λόγω μιας ακόμη κρίσιμης εκλογικής αναμέτρησης, και με το Ουκρανικό ανοιχτό, είναι αμφίβολο αν μπορεί να εστιάσει στη διευθέτηση περιφερειακών διενέξεων που χρονίζουν.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση, επίσης απορροφημένη από τον ουκρανικό πόλεμο, μόνο υποστηρικτικό ρόλο φαίνεται να μπορεί να διαδραματίσει σε μια ενδεχόμενη διπλωματική πρωτοβουλία προερχόμενη από τις ΗΠΑ.

Μια διπλωματική πρωτοβουλία της Δύσης, πέραν από την παγίωση της σταθερότητας, στην ευρύτερη περιοχή έχει και μια επιπλέον στόχευση. Την επαναφορά της Τουρκίας σε δυτική τροχιά και την επανασύσφιξη των σχέσεων Τουρκίας – ΗΠΑ.

Η τουρκική εξωτερική πολιτική, όμως, μετά την επανεκλογή Ερντογάν εμφανίζει τα πάγια χαρακτηριστικά των τελευταίων χρόνων.

Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι η αποδυτικοποίησή της. Η Τουρκία θεωρεί ότι οι γεωπολιτικές συνθήκες και απειλές που επέβαλαν την πλήρη ενσωμάτωσή της στη Δύση έχουν εκλείψει προ πολλού. Η ευρωπαϊκή ενταξιακή της προοπτική έχει επίσης ενταφιαστεί προ πολλού. Απέναντι στη Δύση, πλέον, η Τουρκία συμπεριφέρεται με όρους παζαριού και συναλλαγής παρά συμμάχου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η στάση της στη νατοϊκή ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας. Η απαγκίστρωση της Τουρκίας από τη Δύση τη φέρνει κοντύτερα σε αναθεωρητικές μεγάλες δυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα, με τις οποίες συνάπτει παντός είδους συμφωνίες.

Το δεύτερο είναι η νεοοθωμανική αναθεωρητική και  επεκτατική πολιτική της. Η Τουρκία συμπεριφέρεται σε επίπεδο συμβολισμών και πολιτικής ως αναθεωρητική περιφερειακή δύναμη με προβολή ισχύος και επιρροής στην εγγύς περιφέρειά της. Επιχειρεί να διαδραματίσει περιφερειακό ρόλο που πολλές φορές αποκλίνει από τα συμφέροντα της Δύσης και απειλεί τη σταθερότητα στην περιοχή.

Τρίτον, η εκδίπλωση της εξωτερικής της πολιτικής και των στόχων της γίνεται περισσότερο με όρους ισχύος και απειλής χρήσης βίας παρά με όρους διπλωματίας και διεθνούς δικαίου. Η Τουρκία συμπεριφέρεται περισσότερο ως Χομπσιανή παρά ως Καντιανή δύναμη. Και θα συνεχίσει να συμπεριφέρεται με τον ίδιο τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι ο κίνδυνος επεισοδίου ή ανάφλεξης παραμένει υψηλός πριν, κατά τη διάρκεια, και ιδιαίτερα μετά από έναν άκαρπο διάλογο.

Η στρατηγική τοποθέτηση της ερντογανικής Τουρκίας στις νέες πλανητικές ισορροπίες δεν αφήνει πολλά περιθώρια για την επανένταξη της Τουρκίας στους δυτικούς σχεδιασμούς. Και η αναθεωρητική της πολιτική δεν αφήνει αισιοδοξία για την επιτυχία των όποιων διπλωματικών πρωτοβουλιών στην περιοχή.

Για την Ελλάδα τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Προέχει η συνεχής ενίσχυση της αποτρεπτικής της ισχύος και η διπλωματική προβολή πως οτιδήποτε έχει να κάνει με κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας είναι μη διαπραγματεύσιμο. Πέραν της υφαλοκρηπίδας, της ΑΟΖ και μιας δίκαιας και βιώσιμης λύσης του Κυπριακού δεν μπορεί να υπάρξει συζήτηση για άλλα θέματα.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ”, 8 Ιουλίου 2023

Ο Πούτιν δεν έκρυψε ποτέ τη δυσανεξία του για τη μεταψυχροπολεμική ισορροπία. Θεωρεί ότι η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης ήταν μια μεγάλη γεωπολιτική καταστροφή.

Στο Φούλτον του Μιζούρι, πριν από εβδομήντα χρόνια, ο Τσώρτσιλ, με μια ιστορική ομιλία, σηματοδοτούσε την έναρξη του ψυχρού πολέμου. Κατηγορώντας την Σοβιετική Ένωση ότι με την επεκτατική της πολιτική, από την Βαλτική ως την Αδριατική, στρατωνίζει τις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης πίσω από ένα σιδηρούν παραπέτασμα. Υπενθυμίζοντας τα καταστροφικά αποτελέσματα της πολιτικής του κατευνασμού απέναντι στον Χίτλερ, ο Τσώρτσιλ προειδοποίησε τους αμερικανούς πως ο μόνος κανόνας που σέβονται οι Σοβιετικοί είναι η ισχύς.

Οι αμερικανοί ακολούθησαν τη συμβουλή του Τσώρτσιλ και ο ψυχρός πόλεμος έληξε με την αποφασιστική επικράτηση της Δύσης. Το ειρηνικό ιντερλούδιο, που ακολούθησε την πτώση του τείχους φαίνεται, όμως, να έχει παρέλθει. Πολλοί ισχυρίζονται ότι οι δυο πλευρές έχουν εισέλθει σε τροχιά σύγκρουσης. Σε μια περίοδο ενός νέου ψυχρού πολέμου. Αυτή τη φορά λόγω της επεκτατικής πολιτικής μιας εθνικιστικής Ρωσίας στην εγγύς περιφέρεια της. Στη Γεωργία και στην Ουκρανία.

Για τους λόγους αυτούς η Σύνοδος του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία ήταν γεμάτη συμβολισμούς και προσδοκίες. Η σύνοδος επαναβεβαίωσε τη σημασία του ΝΑΤΟ στον αμυντικό σχεδιασμό της Δύσης αλλά και στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας. Τουλάχιστον αυτό αφαιρεί ένα πεδίο διαχείρισης των επιπτώσεων του Brexit από την ατζέντα. Καθώς οι Βρετανοί ήταν πάντοτε απρόθυμοι σε οποιαδήποτε προσπάθεια δημιουργίας αμιγώς ευρωπαϊκού αμυντικού πυλώνα. Φοβούμενοι ότι κάτι τέτοιο θα έφερνε την αποχώρηση των αμερικανών από την Ευρώπη και θα διατάρασσε τις ισορροπίες.

Ο επανακαθορισμός των σχέσεων της Δύσης με τη Ρωσία επανέφερε στο προσκήνιο την διαιρετική τομή ανάμεσα στις παλαιές και τις νέες χώρες της Ευρώπης. Τα τραύματα των ανατολικοευρωπαϊκών λαών από την ιστορική εμπειρία, μετουσιώνονται σε μια ρωσοφοβία. Και ένα κοινό αίτημα για επίδειξη αποφασιστικότητας απέναντι στη Μόσχα. Αυτό οδηγεί το ΝΑΤΟ στη μεγαλύτερη από ιδρύσεως του συγκέντρωση στρατευμάτων στα ανατολικά. Από την άλλη πλευρά, οι παλαιές χώρες της Ευρώπης έχουν πιο κατευναστική διάθεση απέναντι στη Μόσχα. Επιλέγοντας την τακτική μαστιγίου και καρότου. Διατηρώντας τις οικονομικές κυρώσεις αλλά και το παράθυρο του διαλόγου ανοιχτό. Μέσα από τη σύγκλιση του Συμβουλίου ΝΑΤΟ- Ρωσίας. Για πρώτη φορά μετά την ουκρανική κρίση.

Οι σχέσεις Δύσης-Ρωσίας έχουν πράγματι εισέλθει σε μια διαλεκτική ανταγωνισμού. Οι κοινές προκλήσεις ασφάλειας που αντιμετωπίζουν, όμως, είναι πιθανότερο να οδηγήσουν τις δυο πλευρές σε αναζήτηση ενός νέου σημείου ισορροπίας παρά σε ένα νέο ψυχρό πόλεμο. Η νέα τρομοκρατική επίθεση στη Νίκαια είναι μια δραματική υπόμνηση του μεγέθους της απειλής της ισλαμικής τρομοκρατίας. Η αντιμετώπιση αυτών των νέων απειλών απαιτεί συνεργασία. Ιδίως στο πεδίο ανταλλαγής πληροφοριών. Κάτι που δεν μπορεί να συμβεί σε περιβάλλον ψυχρού πολέμου.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”