Ο Ομπάμα επέλεξε τη γενέτειρα της δημοκρατίας για να κάνει ένα εμπνευσμένο εγκώμιο στο δημοκρατικό πολίτευμα. Για να κάνει έναν απολογισμό μιας γενικά επιτυχημένης προεδρίας, υπερασπιζόμενος την υστεροφημία του. Και να φωταγωγήσει για την Ελλάδα την έξοδο από τη κρίση. Με τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων από εμάς και την ελάφρυνση του χρέους, από τους ευρωπαίους.

Ήταν μια ιστορική ομιλία γιατί ένας πεπεισμένος φιλελεύθερος ιδεαλιστής εξήγησε με μακροιστορικούς όρους γιατί οι αρχές και οι αξίες της δημοκρατίας βρίσκονται στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Με τη σύνδεση του νήματος των αξιών του δημοκρατικού πολιτεύματος από την Αθήνα του Περικλή, στο Διαφωτισμό, στους ιδρυτές της Αμερικανικής δημοκρατίας, ο Ομπάμα έδειξε τη μακροβιότητα της δημοκρατίας και την ηθική της υπεροχή. Ιδιαίτερα σε μια εποχή που η δημοκρατία δοκιμάζεται από τις δυνάμεις που απελευθερώνει η παγκοσμιοποίηση, η τεχνολογία, και οι νέες φάσεις του καπιταλισμού. Που φέρνουν κοινωνικές αλλαγές και γεννούν νέες διαχωριστικές γραμμές και ανισότητες. Με τους πολίτες, λόγω της τεχνολογίας, να έχουν άμεση επίγνωση αυτών των ανισοτήτων και, γι αυτό, μικρή ανοχή. Η απάντηση, όμως, δεν είναι το πισωγύρισμα στο γαλατικό χωριό. Δεν μπορεί να υπάρξει καταφύγιο στο κλείσιμο των συνόρων, στον εθνικισμό, στη φυλή, στα τείχη.

Η φύση της τεχνολογίας, άλλωστε, το κάνει αδύνατο. Η απάντηση είναι διόρθωση πορείας. Ανοιχτές αγορές, σε συνδυασμό με τη δημοκρατία, την ανοιχτή κοινωνία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και πιο δίκαιη κατανομή πλούτου.

Ο Ομπάμα, ουσιαστικά προειδοποιεί για τις δυνάμεις που βρίσκονται στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Η ασυνήθιστη, σε ένταση συμμετοχή του στη προεκλογική εκστρατεία των ΗΠΑ πρόδιδε, άλλωστε, ότι την αντιμετώπιζε με όρους μακροιστορικούς. Όπως είχε πεί κάποτε για τον Μακκειν ότι βρίσκεται στη λάθος πλευρά της ιστορίας το ίδιο θεωρεί και για τον Τραμπ. Οι επιρροές του από τον Reinhold Niebuhr (The Children of Light and the Children of Darkness) είναι προφανείς. Ο Πούτιν, η Λεπέν, ο Ερντογάν, είναι τα παιδιά του σκότους. Με την οικονομική κρίση να δοκιμάζει τη δημοκρατία ο Ομπάμα φοβάται ότι ανελεύθερα καθεστώτα και δημαγωγοί οδηγούν το πλανήτη σε μια περίοδο ενός νέου μεσοπόλεμου.

Η πολιτική του φιλοσοφία είναι ουιλσονιανών καταβολών. Στην ιδεαλιστική αντίληψη του για το πεπρωμένο του αμερικανικού έθνους. Την εδραίωση της ειρήνης μέσα από την εξάπλωση της δημοκρατίας. Και την υπηρεσία του εθνικού συμφέροντος μέσα από την προσήλωση σε ένα οικουμενικό σύστημα κανόνων δικαίου.

Δεν έχει υπάρξει, μετά τον Γούντροου Ουίλσον, πρόεδρος των ΗΠΑ που να έχει αρθρώσει και ακολουθήσει, χωρίς ενδοιασμούς, ένα ιδεαλιστικό δόγμα στην εξωτερική πολιτική.

Στη περίπτωση του Ουίλσον, η βύθιση του Λουζιτάνια από τους Γερμανούς έδειξε τα όρια αυτής της πολιτικής οδηγώντας στην είσοδο της Αμερικής στο πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Η Αμερική από φάρος της δημοκρατίας μετατράπηκε σε σταυροφόρο της δημοκρατίας και της ελευθερίας. Το τέλος του πολέμου ακολούθησε το μεγαλειώδες εγχείρημα της εδραίωσης της ειρήνης μέσω της Κοινωνίας των Εθνών. Για να διαλυθεί από την άνοδο του φασισμού και το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Αυτή την ελικοειδή πορεία της ιστορίας αντιλαμβάνεται ο Ομπάμα. Βλέποντας τη δημοκρατία να απειλείται, φοβάται για την ειρήνη. Προφητεύει μια ιστορική περίοδο αναταράξεων. Καλώντας τους πολίτες να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Γιατί όλα εξαρτώνται από τους πολίτες. Ο δήμος, οι πολίτες, we the people λέει ο Ομπάμα, έχουν την ευθύνη να κάμψουν το τόξο της ιστορίας προς τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη. Τις αξίες που οι βαθιές φιλοσοφικές του πεποιθήσεις και η βιωματική πολιτική του εμπειρία τον έχουν πείσει ότι είναι στη σωστή πλευρά της ιστορίας.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Λίγο πριν το τέλος της πολιτικής του διαδρομής, ο Μπαράκ Ομπάμα επέστρεψε στη Γερμανία. Εκεί που ξεκίνησε την ευρωπαϊκή του περιοδεία πριν από οκτώ χρόνια. Σε μια Ευρώπη που υποστήριξε την υποψηφιότητα του ως μια λυτρωτική αλλαγή. Απο την πολιτική των νεοσυντηρητικών της Ουάσιγκτον που είχαν επιτείνει, αντί να λύσουν, τα προβλήματα μιας ταραγμένης εποχής. Αυτή τη φορά όχι για να ζητήσει αλλά για να προσφέρει στήριξη σε μια δοκιμαζόμενη Ευρώπη. Με τη νηφαλιότητα και την απόσταση του statesman πλέον. Ο απερχόμενος ηγέτης του Νέου Κόσμου μίλησε στους πολίτες της γηραιάς ηπείρου για την μοναδικότητα του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Τονίζοντας την αναγκαιότητα της διασφάλισης της ενότητας της Ευρώπης και της ευρωαμερικανικής κοινότητας.

Ήταν μια ψύχραιμη υπόμνηση στους ίδιους τους Ευρωπαίους για τα δικά τους επιτεύγματα. Πως η ενωμένη Ευρώπη, παρά τα πισωγυρίσματα, παραμένει ήπειρος ειρήνης, δημοκρατίας, και ευημερίας. Ήταν και μια υπόμνηση της συμβολής των ΗΠΑ στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Που με το σχέδιο Μάρσαλ βοήθησαν την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης ηπείρου και με το ΝΑΤΟ διασφάλισαν την άμυνα της. Σφυρηλατώντας, έτσι, μια διατλαντική κοινότητα αξιών, οικονομίας και άμυνας.

Αυτή η διατλαντική ενότητα οδήγησε στην επικράτηση της Δύσης στο Ψυχρό πόλεμο, την επανένωση της Γερμανίας και την ενωμένη Ευρώπη.

Οι δυτικές κοινωνίες, παραμένουν πόλος έλξης για τους πολίτες απανταχού της γης. Που διακινδυνεύουν και τη ζωή τους για να μεταναστεύσουν σ᾽ αυτές, προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο αύριο. Η πρόκληση για τη Δύση είναι να διαχειριστεί το προσφυγικό μεταναστευτικό με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Διατηρώντας, παράλληλα, τις αξίες της, και τις ανοικτές κοινωνίες της.

Οι δυτικές οικονομίες, παρά τα προβλήματα, συνεχίζουν να δημιουργούν καινοτομία, πλούτο, και ευκαιρίες.

Η ευθύνη της πολιτικής ηγεσίας της Δύσης, τόνισε ο Ομπάμα, είναι να κατανείμει κέρδη και ζημίες της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας ισότιμα. Γιατί αν είναι λίγοι αυτοί που κερδίζουν και πολλοί αυτοί που χάνουν είναι λογικό οι πολίτες να αντιδρούν. Παροτρύνοντας την Ευρώπη, που άλλοτε υπερηφανευόταν για το κοινωνικό της κράτος, να δημιουργήσει ένα ισχυρό δίχτυ προστασίας για τους αδύνατους. Ζητώντας και κοινές μεταρρυθμίσεις, καθώς οι δυτικές οικονομίες είναι πολύ διασυνδεδεμένες για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα η καθεμιά ξεχωριστά.

Θύμισε τις απειλές που αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει η ευρωαμερικανική κοινότητα τα τελευταία χρόνια. Τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, τον ISIS, το Ουκρανικό. Και έτεινε χείρα συνεργασίας στη Ρωσία, προειδοποιώντας την ταυτόχρονα ότι η Δύση δεν θα δεχθεί τη βίαιη αλλαγή συνόρων τον 21ο αιώνα.

Με μια φορτισμένη ομιλία ο απερχόμενος Ομπάμα είχε καταστήσει σαφές στους ευρωπαίους τι πέτυχαν, τι κρατούν και τι κινδυνεύουν να χάσουν.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Για τον Ομπάμα, η δεύτερη τετραετία είναι αναμφίβολα η τετραετία των ριζοσπαστικών αλλαγών. Αλλαγών που αποτελούσαν ταμπού για την αμερικανική πολιτική. Η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με την Κούβα, η ανακοίνωση ενός φιλόδοξου προγράμματος για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, και κυρίως η συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Πολλοί θεωρούσαν τη συμφωνία αυτή αδύνατη λόγω των τοξικών σχέσεων των δυο πλευρών τις τελευταίες δεκαετίες. Εξίσου δύσκολη θα είναι και η επικύρωσή της. Η ελεγχόμενη από τους Ρεπουμπλικάνους Γερουσία αμφισβητεί τα οφέλη από τη διάνοιξη της διπλωματικής οδού με το Ιράν. Και πάντως, δεν θέλει να χαρίσει στον Ομπάμα μια τέτοια διπλωματική επιτυχία εν όψει Προεδρικών εκλογών.

Τη συμφωνία υπονομεύουν και όλοι αυτοί που φοβούνται ότι θα αλλάξει τις ευρύτερες ισορροπίες στη Μέση Ανατολή. Παραδοσιακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ όπως το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία. Δε χωρά αμφιβολία ότι η συμφωνία, απόρροια διαπραγμάτευσης, δηλαδή συμβιβασμού, είναι εξ ορισμού ατελής. Είναι, όμως, με βεβαιότητα προτιμότερη από τις εναλλακτικές λύσεις. Ακόμα και το πιο αυστηρό καθεστώς οικονομικών κυρώσεων δεν θα σταματούσε το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Η άλλη επιλογή ήταν ο βομβαρδισμός των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν. Και οι πιο θερμοί υποστηριχτές αυτής της επιλογής δεν μπορούσαν, όμως, να εγγυηθούν την επιτυχία της. Στην καλύτερη περίπτωση μιλούσαν για καθυστέρηση του προγράμματος για δύο με τέσσερα χρόνια.

Η στρατιωτική επιλογή θα συσπείρωνε την ιρανική κοινή γνώμη πίσω από την πυρηνική επιλογή. Θα ριζοσπαστικοποιούσε την κοινωνία και θα εδραίωνε το καθεστώς των αγιατολάδων για πολλά χρόνια. Αντίθετα, η συμφωνία και η άρση των κυρώσεων δημιουργεί νέα δεδομένα. Αποδυναμώνει τους ακραίους στο Ιράν, και από κράτος παρία το επανεντάσσει στη διεθνή κοινότητα. Αποτρέπει την εξάπλωση των πυρηνικών όπλων στην ευαίσθητη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Διασφαλίζει τη συνεργασία του Ιράν στον πόλεμο κατά του ISIS. Αλλά και σε μια σειρά από περιφερειακά προβλήματα όπως στην Υεμένη, τη Συρία και το Ιράκ.

Για να υπερβεί την αντίδραση της Γερουσίας, ο Ομπάμα θα πρέπει να πείσει ότι η συμφωνία εμπεριέχει αυστηρούς όρους επιτήρησης. Που θα αναγκάσουν τους Ιρανούς να τηρήσουν τα συμφωνηθέντα. Θα πρέπει, επίσης, να πείσει το Ισραήλ και το ισχυρό αμερικανοεβραϊκό λόμπυ ότι διασφαλίζονται, με χειροπιαστές εγγυήσεις, τα ζωτικά του συμφέροντα. Ανεξαρτήτως όλων αυτών, η συμφωνία με το Ιράν συγκαταλέγεται ήδη στις μεγάλες επιτυχίες του Ομπάμα στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Μαζί με την αναμόρφωση του συστήματος υγείας και την επιτυχή διαχείριση της οικονομικής κρίσης του 2008, διασφαλίζουν την υστεροφημία του.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Διανύουμε περίοδο γεωπολιτικών αλλαγών. Σε πολλές περιφέρειες του πλανήτη. Σχέσεις μεταξύ κρατών, ακόμα και συμμαχικών κρατών, επαναπροσδιορίζονται. Όταν μιλάμε όμως για τις αμερικανοισραηλινές σχέσεις τα πράγματα αλλάζουν. Γιατί οι σχέσεις αυτές είναι κάτι παραπάνω από συμμαχικές. Τι συνέβη και έφτασαν στο ναδίρ;

Η αιτία είναι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Οι ισραηλινοί ανατριχιάζουν στην ιδέα ότι το Ιράν μπορεί να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Και δικαίως. Κάτι τέτοιο θα απειλούσε την ασφάλεια του ισραηλινού κράτους. Και θα οδηγούσε στην εξάπλωση των πυρηνικών όπλων στην περιοχή. Με απροσμέτρητες συνέπειες. Η σκέψη, και μόνο, μιας Μέσης Ανατολής με πυρηνικές δυνάμεις φτάνει για να χάσει τον ύπνο του οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος. Η κυβέρνηση Νετανιάχου προσπάθησε να αποτρέψει αυτό το ενδεχόμενο. Και προσπάθησε να επηρεάσει την αμερικανική πολιτική προς αυτή την κατεύθυνση. Χωρίς να αποκλείει ακόμα και το ενδεχόμενο μονομερούς στρατιωτικής δράσης εναντίον του Ιράν.

Από την άλλη πλευρά, ο Ομπάμα, παρά τη λυσσώδη αντίδραση των ακραίων στην Ουάσινγκτον, επέλεξε τη διπλωματική οδό για την επίλυση του προβλήματος. Αλλάζοντας στάση απέναντι στο Ιράν. Πρώτον, γιατί η μέχρι τώρα αντιμετώπιση του Ιράν δεν έχει αποδώσει καρπούς. Δεύτερον, για λόγους ευρύτερων ισορροπιών στη Μέση Ανατολή. Η Αραβική Άνοιξη έχει μετατραπεί σε «αραβικό χειμώνα». Το πρότζεκτ των νεοσυντηρητικών δεν οδήγησε στον εκδημοκρατισμό της περιοχής. Το αντίθετο. Κατέληξε στην αποσταθεροποίηση παραδοσιακών συμμάχων των ΗΠΑ όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία. Οδήγησε τη Λιβύη και τη Συρία σε αιματηρούς εμφυλίους. Το Ιράκ κάθε άλλο παρά σταθεροποιήθηκε. Το ισλαμικό στοιχείο ριζοσπαστικοποιήθηκε και είδαμε και την εμφάνιση της απειλής του Ισλαμικού Κράτους. Για τις ΗΠΑ, λοιπόν, η επανεκκίνηση της πολιτικής τους στη Μέση Ανατολή έγινε επιτακτική.

Εδώ αρχίζουν τα προβλήματα. Το Ισραήλ αξίωσε να έχει πληροφόρηση για την πορεία των διαπραγματεύσεων των έξι με την Τεχεράνη. Οι αμερικανοί, από κάποιο σημείο και μετά, κατηγόρησαν την κυβέρνηση Νετανιάχου ότι χρησιμοποιεί τις πληροφορίες αυτές για να επηρεάσει αρνητικά το Κογκρέσο και να τορπιλίσει τις προοπτικές συμφωνίας. Αλλά προχώρησαν και ένα βήμα παραπάνω. Κατηγόρησαν το Ισραήλ για κατασκοπία. Το κλίμα στις αμερικονοισραηλινές σχέσεις έγινε πολικό.

Μια συμφωνία με το Ιράν δίνει την ευκαιρία στις ΗΠΑ να αναδιατάξει τις γεωπολιτικές ισορροπίες στη Μέση Ανατολή. Και θα σημάνει, ενδεχομένως, ακόμη πιο φθηνό πετρέλαιο για τις οικονομίες της Δύσης. Από την άλλη πλευρά, η πανηγυρική επανεκλογή Νετανιάχου σημαίνει ότι η όποια συμφωνία θα πρέπει να διασφαλίζει με χειροπιαστές εγγυήσεις τα ζωτικά συμφέροντα του Ισραήλ. Αλλιώς, θα αποτελέσει νεκρό γράμμα πριν καν στεγνώσει το μελάνι των υπογραφών.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΑ στα “ΝΕΑ”