Από το 1945 και μετά η Αμερική, η ηγέτιδα δύναμη της Δύσης, δίνει τον τόνο στις διεθνείς εξελίξεις. Χαράζει τη ρότα για τον Δυτικό Κόσμο και όχι μόνον. Στη διεθνή πολιτική, στα γράμματα, στον πολιτισμό, στις τέχνες. Λίγες ημέρες μετά την ορκωμοσία του νέου προέδρου των ΗΠΑ τα σημάδια είναι ανησυχητικά. Διατάγματα για ανέγερση τείχους, ξήλωμα εμπορικών συμφωνιών, απαγόρευση εισόδου σε πολίτες από μουσουλμανικές χώρες. Αίφνης, η χώρα της ελευθερίας μετατρέπεται σε ξενοφοβικό φρούριο. Τείχη παντού. Και μηνύματα οπισθοδρόμησης σε πρακτικές μεσοπολέμου. Μόνο που τα μηνύματα του σκότους αυτή τη φορά δεν έρχονται από τη γηραιά ήπειρο αλλά από τον νέο κόσμο.

Δικαστικές αποφάσεις περιόρισαν το εύρος της ισχύος των διαταγμάτων του Τραμπ. Σε ένα θεσμικά θωρακισμένο πολιτικό σύστημα, όπως το αμερικανικό, η εσωτερική έννομη τάξη μπορεί πρόσκαιρα να διαταραχθεί, να διασαλευθεί, αλλά δεν θα καταλυθεί. Τα θεσμικά αντίβαρα αλλά και ο ρεαλισμός της αμερικανικής άρχουσας τάξης, σύντομα θα αποκαταστήσουν τη πολιτική ισορροπία.

Όχι χωρίς συνέπειες όμως. Συνέπειες για την ίδια την Αμερική. Απομείωση του κύρους της, εσωτερικές αναταράξεις, συσπείρωση δυνάμεων εναντίον της, έξαρση του αντιαμερικανισμού και της ισλαμικής τρομοκρατίας.

Αλλά και συνέπειες για το διεθνές σύστημα. Η διεθνής αρένα είναι κατά κανόνα άναρχη, υπό την έννοια της απουσίας κεντρικής εξουσίας. Η θεσμική οργάνωση της διεθνούς κοινωνίας είναι αλυσιτελής. Προϋποθέτει σε μεγάλο βαθμό τη σύγκλιση συμφερόντων μεταξύ των δρώντων. Και βασίζεται, κατ’ ελάχιστον, στις αρχές της αμοιβαιότητας και της αναλογικότητας για τη ρύθμιση της διακρατικής συμπεριφοράς. Η καταπάτηση διεθνών κανόνων, συμβάσεων και συμφωνιών, αλλά και μια συμπεριφορά έξω από τις νόρμες της αναλογικότητας και της αμοιβαιότητας θα οδηγήσει σε πλειοδοσία παρόμοιας συμπεριφοράς από άλλες μεγάλες δυνάμεις.

Πόσο μάλλον εάν συνδυαστεί με συνεχιζόμενη αποδόμηση των πυλώνων του δυτικού συστήματος ασφάλειας, όπως το ΝΑΤΟ.

Που θα έχει καταλυτική σημασία για τη συνοχή αλλά και την ενδοσυνασπισμική πειθαρχία της συμμαχίας. Το τελευταίο μας αφορά άμεσα. Γιατί είχε ως αποτέλεσμα την αυτοσυγκράτηση και τη λείανση της αντιπαλότητας κρατών εντός του ίδιου συνασπισμού. Τουλάχιστον, ως ένα βαθμό.

Μια ατλαντική συμμαχία με κλονισμένη εσωτερική συνοχή και η απουσία ενός προέδρου από τον Λευκό Οίκο που θα μπορούσε να αποτρέψει την τουρκική επιθετικότητα, όπως έκανε ο Τζόνσον στον Ινονού, είναι ανησυχητικές εξελίξεις. Γιατί συνδυάζονται με τη βαθιά παρακμή του ελλαδικού κράτους, την κατάρρευση των δεικτών ισχύος του, και την καταρράκωση της διεθνούς αξιοπιστίας του. Την ίδια στιγμή, που η ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας ως μοχλός κατευνασμού της επιθετικότητας και του αναθεωρητισμού της έχει πάψει να ισχύει. Αν ο Τραμπ αποδειχθεί η πλανητική εκδοχή του Ερντογάν τότε τα σύννεφα πυκνώνουν. Και λόγω Ερντογάν και λόγω Τραμπ.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Το διάταγμα για την ανέγερση του τείχους στα σύνορα με το Μεξικό υπογράφηκε, και η Συμφωνία του Ειρηνικού αποτελεί ήδη νεκρό γράμμα. Είτε από κεκτημένη προεκλογική ταχύτητα, είτε από άκαμπτη ιδεοληψία ο Τραμπ αποδομεί βήμα-βήμα τις σταθερές της μεταπολεμικής αμερικανικής στρατηγικής. Σειρά τώρα παίρνει η Ευρώπη. Οι διακηρύξεις του έχουν τρομάξει τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Σύμφωνα με τον Τραμπ, το ΝΑΤΟ είναι ένας απαρχαιωμένος οργανισμός, το Brexit σοφή κίνηση, και οι χειρισμοί της Μέρκελ στο προσφυγικό-μεταναστευτικό καταστροφικοί. Ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα, κατά τον Τραμπ, είναι ότι οι Γερμανοί δεν αγοράζουν τα αμερικανικά αυτοκίνητα και τα αμερικανικά προϊόντα.

Όσον αφορά το ΝΑΤΟ, ο Τραμπ επαναφέρει μία συζήτηση που έγινε στο τέλος του ψυχρού πολέμου. Όταν μία σειρά από παράγοντες οδήγησαν στην επανεδραίωση του ΝΑΤΟ στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Καθώς το ΝΑΤΟ αποτέλεσε τριπλή εγγύηση για τους Ευρωπαίους. Απέναντι στην ένωση της Γερμανίας, στην ακαθόριστη μεταψυχροπολεμική στάση της Ρωσίας και στην επανεθνικοποίηση της άμυνας και ασφάλειας στην Ευρώπη. Ο Τραμπ δεν μπορεί να αγνοήσει ότι το ΝΑΤΟ είναι η λυδία λίθος της δυτικής ασφάλειας. Θα επαναφέρει, όμως, στην ατζέντα τη συζήτηση για τη συμμετοχή των συμμάχων στον προϋπολογισμό της Συμμαχίας. Το περίφημο burden sharing που, παραδοσιακά, απετέλεσε εστία ενδοσυμμαχικών τριβών. Ο Τραμπ θα επιδιώξει να μετακυλίσει το λειτουργικό κόστος της Συμμαχίας στην πλάτη των Ευρωπαίων.

Η μεγαλύτερη ένταση στις ευρωατλαντικές σχέσεις θα είναι στον τομέα των εμπορικών σχέσεων. Η πολιτική προστατευτισμού θα οδηγήσει τον Τραμπ σε επαναδιαπραγμάτευση των εμπορικών συμφωνιών. Ιδίως αυτών που έχουν αποφέρει ένα έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ.

Όπως φάνηκε από τη διάλυση της εμπορικής συμφωνίας των χωρών του Ειρηνικού, ο Τραμπ έχει αρχίσει να ξηλώνει το παγκόσμιο σύστημα εμπορίου. Αυτή η πολιτική θα οδηγήσει σε επιβολή δασμών, και άρα, σε άνοδο των τιμών, μείωση της κατανάλωσης και τελικά σε ύφεση.

Η πολιτική Τραμπ θα οδηγήσει σε έναν οικονομικό, τεχνολογικό και εμπορικό ανταγωνισμό ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Γιατί έχει πλέον διαμορφωθεί ένα κοινό ευρωπαϊκό συμφέρον που αφορά το ευρώ, την ευρωπαϊκή βιομηχανία, και την ασφάλεια των ευρωπαϊκών επενδύσεων.

Οι ευρωαμερικανικές σχέσεις ήταν πάντοτε παράγωγες των ευρύτερων σχέσεων Ανατολής- Δύσης. Για το λόγο αυτό, η Ατλαντική Συμμαχία λειτούργησε αρμονικά σε περιόδους έντασης στις σχέσεις ΗΠΑ- Σοβιετικής Ένωσης αλλά παρουσίασε ρήγματα σε περιόδους ύφεσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίοδος Νίξον που έδωσε έμφαση στις σχέσεις ΗΠΑ -Σοβιετικής Ένωσης θέτοντας σε δεύτερη μοίρα τις ευρωαμερικανικές σχέσεις. Με συνέπεια την ενδοατλαντική κρίση του 1973. Σε μεγάλο βαθμό λοιπόν, το μέλλον των ευρωατλαντικών σχέσεων θα κριθεί από τις σχέσεις Αμερικής-Ρωσίας. Από την παράδοξη σχέση Τραμπ – Πούτιν.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Ο ισπανόφωνος κόσμος βάφτισε ήδη την εποχή και τις τακτικές του Τραμπ: Trumpismo. Άλλωστε η Λατινική και η Νότια Αμερική έχουν πλούσιο παρελθόν σε ηγέτες με τα χαρακτηριστικά του Τραμπ. Μάτσο χαρακτήρες, πύρινοι λόγοι, υπερφίαλες υποσχέσεις, τακτικές bullying, πόλωση και οπαδισμός.

Ο πραγματικός νονός του Trumpismo, όμως, είναι ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Οι ομοιότητες είναι εκκωφαντικές. Δύο δισεκατομμυριούχοι επιχειρηματίες, που μπήκαν στην πολιτική ως outsiders. Έχοντας χρήματα και δύναμη άνοιξαν βεντέτα με το οικονομικό, το πολιτικό και το μιντιακό κατεστημένο δήθεν εξ’ ονόματος των μη προνομιούχων. Έπεισαν ότι το μοντέλο της επιτυχίας τους στις επιχειρήσεις είναι η απάντηση στα πολιτικά αδιέξοδα.

Ένα προσωποκεντρικό μοντέλο, πασπαλισμένο από τη χρυσόσκονη της show biz και της trash culture που θεραπεύει τα πάντα. Δημιουργεί οπαδούς και λειτουργεί ως ασπίδα απέναντι σε κάθε παραβίαση της συμβατικής πολιτικής ετικέτας και ηθικής. Από τη σύγκρουση συμφερόντων, μέχρι τα μπούνγκα μπούνγκα πάρτυ, μέχρι την προσβολή κάθε κοινωνικής ομάδας.

Η διαφορά είναι ότι ο Μπερλουσκόνι ηγήθηκε μίας μεσαίας ευρωπαϊκής δύναμης και είχε μικρό αποτύπωμα στα διεθνή δρώμενα. Η θητεία του Τραμπ στο πηδάλιο της υπερδύναμης θα φέρει εξ ορισμού σημαντικές μεταβολές στην πλανητική σκακιέρα.

Ο Τραμπ πατάει στις βασικές παραδοχές της αμερικανικής παράδοσης του Άντριου Τζάκσον. Ένα ρεύμα αμερικανικού ποπουλισμού που εκφράζει καχυποψία απέναντι στην ομοσπονδιακή εξουσία και τις ελίτ. Και θεωρεί ως επιτομή της ελευθερίας την ισχύ της δεύτερης τροπολογίας του αμερικανικού Συντάγματος. Το δικαίωμα, δηλαδή, κάθε πολίτη να φέρει όπλα.

Μια παράδοση οικονομικού προστατευτισμού, που επιδιώκει εμπορικά προνόμια για τα αμερικανικά προϊόντα στο εξωτερικό. Στέκεται αρνητικά απέναντι στη μετανάστευση θεωρώντας ότι θέτει σε κίνδυνο τη συνοχή της παραδοσιακής κοινότητας. Ενώ το χαμηλόμισθο εργατικό δυναμικό απειλεί θέσεις εργασίας για τους αμερικανούς πολίτες.

Στα διεθνή, προκρίνει τον επιλεκτικό παρεμβατισμό. Με έμφαση στην αντίληψη της εθνικής υπόληψης και τη προστασία των ζωτικών εθνικών συμφερόντων.

Υπό αυτήν την έννοια η λογική του Τραμπ θα είναι κοντύτερα στη λογική της ισορροπίας της ισχύος και των σφαιρών επιρροής παρά στις αξίες του διεθνιστικού ουιλσονιανού ιδεαλισμού, που σε μεγάλο βαθμό εξέφρασε ο Ομπάμα.

Ο Τραμπ βλέπει το κόσμο ως ένα πεδίο ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων. Όπως η Ρωσία, η Γερμανία, η Κίνα. Συμβιβάζεται με την πολιτική των σφαιρών επιρροής του Πούτιν γιατί θεωρεί ότι δεν απειλεί τα αμερικανικά συμφέροντα. Εκχωρεί την Ευρώπη στους Γερμανούς. Και αρνείται την προσέγγιση με την Κίνα γιατί την θεωρεί δυνάμει πλανητική απειλή για τις ΗΠΑ. Είναι πολύ νωρίς να εκτιμήσουμε αν η προεδρία Τραμπ θα σημάνει το τέλος του θεσμικού οικοδομήματος και του κανονιστικού πλαισίου του μεταπολεμικού κόσμου. Το σίγουρο είναι ότι θα δοκιμάσει τις αντοχές του.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Τα τελευταία χρόνια είμαστε μάρτυρες κατακλυσμικών αλλαγών στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Σε όλα τα επίπεδα. Αλλαγές που απειλούν να εκτροχιάσουν το ευρωπαικό εγχείρημα. Η κρίση του ευρώ, το Brexit, το προσφυγικό-μεταναστευτικό, και η τρομοκρατία δοκιμάζουν τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις αντοχές των δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών.
Η άνοδος των άκρων και του λαϊκισμού παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις.
Στα σύνορα της Ευρώπης, μία εθνικιστική και ολοένα πιο επιθετική Ρωσία καταφεύγει στην απειλή ή τη χρήση βίας για να επαναοριοθετήσει σφαίρες επιρροής. Την ίδια ώρα που ο Τραμπ στέλνει μηνύματα χαλάρωσης των παραδοσιακών ευρωατλαντικών δεσμών και θεσμών. Αίφνης, η σύζευξη ελευθερίας, ειρήνης, και ευημερίας, το μεγάλο κεκτημένο του ευρωπαϊκού εγχειρήματος δεν θεωρείται πια αυταπόδεικτο αξίωμα.
Πέρα από τις αδυναμίες της νομισματικής ένωσης, που ανέδειξε η οικονομική κρίση, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ΕΕ είναι απότοκα ευρύτερων πλανητικών εξελίξεων. Η παγκοσμιοποίηση άνοιξε νέους ορίζοντες ανάπτυξης και ευημερίας με την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, κεφαλαίου, και ανθρώπινου δυναμικού. Αλλά όξυνε τις ανισότητες ανάμεσα στα κράτη και μέσα στους κόλπους των κρατών. Η επανάσταση των νέων τεχνολογιών (τηλεπικοινωνίες, πληροφορική, βιοτεχνολογία, γενετική, ρομποτική, νανοτεχνολογία), έφερε σαρωτικές αλλαγές στην παραγωγή. Ειδικότερα, η σύγκλιση των τεχνολογιών των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής μετέβαλε δραστικά τον ίδιο τον πυρήνα της παραγωγής και της διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών. Δημιουργώντας ένα ανθρωποχωροχρονικό συνεχές δικτύων για τις εμπορικές και οικονομικές συναλλαγές. Αλλά και στην επικοινωνία των ανθρώπων. Αυτό το παγκοσμιοποιημένο και υψηλά εκτεχνικευμένο περιβάλλον οδηγεί σε κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Νέοι τρόποι παραγωγής απαιτούν νέες δεξιότητες και δημιουργούν ανισότητες και ανακατανομή των προνομιούχων και μη προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων.
Πολεμικές και εμφύλιες συρράξεις δημιουργούν νέα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα προς τις δυτικές κοινωνίες. Το παλιό πλαίσιο θρυμματίζεται από την αδυναμία του να ανταποκριθεί σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο.
Όλες αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν ανασφάλεια στους πολίτες και επιβαρύνουν αυτό που ο Putnam ονόμασε κοινωνικοψυχολογικό σύστημα.
Σ᾽αυτό το περιβάλλον, οι σειρήνες του λαϊκισμού και των άκρων επιτείνουν την ξενοφοβία, απονομιμοποιούν τη δημοκρατία και οδηγούν στην αναδίπλωση και στη περιχαράκωση στο κράτος έθνος.
Σε πλανητικό επίπεδο η συμπεριφορά της Ρωσίας και της Κίνας αλλά και η ρητορική του Τραμπ φαίνεται να παραπέμπουν σε επιστροφή στο σύστημα ισορροπίας των μεγάλων δυνάμεων. Για το ευρωπαϊκό εγχείρημα, που αναπτύχθηκε στο θερμοκήπιο της προστασίας των ΗΠΑ, η νέα μορφή της ευρωατλαντικής συνεργασίας θα είναι καθοριστική.
Σ᾽αυτό το περιβάλλον η κυβέρνησή μας, αντί να θωρακίσει τη χώρα κλείνοντας εγκαίρως την αξιολόγηση πορεύεται χωρίς πυξίδα. Ξοδεύει πολύτιμο χρόνο, διαβάζει λάθος τους διεθνείς συσχετισμούς, και αναλώνεται σε στείρους λεονταρισμούς εναντίον του Σόιμπλε και του ΔΝΤ. Κοινώς, αφήνει τη χώρα ανοχύρωτη.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Τον Δεκέμβριο του 2014 η χώρα βρέθηκε μια ανάσα από την ολοκλήρωση της αξιολόγησης και την ένταξη στο καθεστώς ποσοτικής χαλάρωσης. Το ραντεβού της χώρας με την κανονικότητα θυσιάστηκε στο βωμό του ραντεβού της αριστεράς με την εξουσία. Δύο χρόνια μετά, φορτωμένη με ένα επιπλέον μνημόνιο και πολλά δισ. αχρείαστου επιπλέον χρέους, η χώρα βρίσκεται πάλι στο ίδιο σημείο. Να κλείσει την αξιολόγηση για να προλάβει να ενταχθεί στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Όλοι αναμέναμε ότι μετά από δύο χρόνια εξουσίας, και μια καταστροφική διαπραγμάτευση, ακόμη και αυτή η κυβέρνηση θα είχε αντιληφθεί τα στοιχειώδη. Ότι η μόνη ασφαλής έξοδος από τα μνημόνια είναι η ταχεία ολοκλήρωση του προγράμματος και η υλοποίηση των αναγκαίων διαρθρωτικών αλλαγών. Και ο μόνος ασφαλής δρόμος για να μην οδηγηθούμε ξανά σε χρεωκοπία είναι η ανασυγκρότηση του παραγωγικού ιστού της χώρας. Αυτές, όμως, είναι ξένες έννοιες για την νεοαριστερή, λαϊκιστική, και αντιμεταρρυθμιστική κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Ο ΣΥΡΙΖΑ προτιμά να ηγεμονεύει σε μία κοινωνία εξισωτικά ισοπεδωμένη.

Η ραγδαία δημοσκοπική κατάρρευση όξυνε επικίνδυνα τη ρητορική τους. Ο Πρωθυπουργός άρχισε να υποδύεται τον Βαρουφάκη και ζούμε μέρες του 2015. Λεονταρισμοί, λάθος ανάγνωση των διεθνών συσχετισμών, χάσιμο χρόνου. Προσωπικές επιθέσεις κατά των Γερμανών και του Σόιμπλε, που παραμένουν το ουσιαστικό κέντρο ισχύος και αποφάσεων στην Ευρώπη. Είτε μας αρέσει είτε όχι.

Μαξιμαλιστικές επιδιώξεις, όπως να πετάξουμε έξω από τη συμφωνία το ΔΝΤ. Και κίβδηλες απειλές. Με εκλογές ή παράταση της διαπραγμάτευσης μέχρι το καλοκαίρι. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση απειλεί τους δανειστές ότι θα αυτοκτονήσει πολιτικά δια των εκλογών. Ή θα προκαλέσει οικονομική ασφυξία στη χώρα, και θα φέρει το 4ο μνημόνιο.

Το αποτέλεσμα είναι, αντί η κυβέρνηση να επιφέρει ρήγμα στο μέτωπο των δανειστών όπως κομπάζει, να τους έχει εξωθήσει όλους σε γραμμή ΔΝΤ. Η κατάσταση να οξύνεται, και οι δανειστές να ανεβάζουν συνέχεια τον λογαριασμό ζητώντας επιπλέον μέτρα.

Είναι προφανές ότι ένα κόμμα διαμαρτυρίας δεν μπορεί να συμβιβαστεί με την έννοια της ανάληψης ευθύνης και να πολιτευτεί χωρίς την κατασκευή εχθρών. Η δομική αντιπαλότητα στα Μνημόνια και οι ψεύτικες υποσχέσεις εκτίναξαν, άλλωστε, το ΣΥΡΙΖΑ από κόμμα διαμαρτυρίας του 3% σε κόμμα εξουσίας. Η διακυβέρνηση έδειξε την παροιμιώδη ανεπάρκειά τους. Και μαζί με την υλοποίηση του Μνημονίου τους οδηγεί με ταχύτητα φωτός πίσω στο 3%. Γιατί τους αποστερεί τη μόνη νομιμοποιητική βάση της πολιτικής τους ύπαρξης. Εξου και η διγλωσσία και το αφήγημα της κυβέρνησης που διαπραγματεύεται και αντιστέκεται. Τώρα, αν αυτό θα οδηγήσει σε σύγκρουση και εκλογές η κωλοτούμπα μεταφρασμένη σε ηρωική διαπραγμάτευση δύσκολο να προβλέψει κανείς. Γιατί εκεί που σταματάει η λογική αρχίζει ο ΣΥΡΙΖΑ.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Το 2016 χαρακτηρίστηκε από την περιοδικότητα και τη μαζικότητα των τρομοκρατικών χτυπημάτων. Από το Ορλάντο, στη Νίκαια, στο Παρίσι, στο Βερολίνο. Αλλά και το 2017 η Κωνσταντινούπολη ήρθε να προστεθεί στη λίστα των πόλεων που έχουν πληρώσει βαρύ φόρο αίματος στην τρομοκρατία. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις, ο συριακός εμφύλιος, το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό, το Brexit, η εκλογή Τραμπ, και το καθεστώς Πούτιν συνθέτουν ένα πλανητικό σκηνικό που δημιουργεί ανασφάλεια στους πολίτες και ανησυχία για το μέλλον. Μία πρώτη ανάγνωση δείχνει ότι ο πλανήτης βρίσκεται σε σημείο ανάφλεξης, αύξησης της βίας και συνολικής οπισθοδρόμησης. Σε συνδυασμό με τις οικονομικές ανισότητες και την άνοδο των άκρων κάποιοι θεωρούν ότι έχουμε εισέλθει σε μια σκοτεινή ιστορική περίοδο.

Ο Στήβεν Πίνκερ, καθηγητής Ψυχολογίας στο Χάρβαρντ ισχυρίζεται ότι συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Ο κόσμος συνεχίζει να προοδεύει σε κάθε τομέα. Η φτώχεια, η βρεφική θνησιμότητα, ο αναλφαβητισμός και οι ανισότητες βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα. Από την άλλη πλευρά, η βασική εκπαίδευση, η δημοκρατία, οι εμβολιασμοί είναι σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Ο Πίνκερ παρακολουθεί και καταγράφει τα στατιστικά στοιχεία κάθε μορφής βίας. Στο βιβλίο του «Οι Καλύτεροι Άγγελοι της Φύσης μας» τεκμηριώνει μια σταθερή αποκλιμάκωση της βίας τα τελευταία χρόνια. Και τη χαρακτηρίζει ως την πιο σημαντική εξέλιξη στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η εικόνα που αποτυπώνουν τα στοιχεία είναι εντελώς διαφορετική από αυτήν που σχηματίζει ένας πολίτης παρακολουθώντας τα δελτία των ειδήσεων, τις επικεφαλίδες των εφημερίδων, ή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Στην Αμερική, τα αυξανόμενα κρούσματα βίας, και οι κατηγορίες για αναζωπύρωση της φυλετικής βίας δημιούργησαν μια αίσθηση έκρηξης της εγκληματικότητας. Στην πραγματικότητα τα στοιχεία δείχνουν ότι η εγκληματικότητα έχει μειωθεί στο μισό σε σχέση με τα επίπεδα των δεκαετιών του ‘60, του ‘70, και του ‘80.

Στην Ευρώπη, σύμφωνα με την τράπεζα στοιχείων για τη παγκόσμια τρομοκρατία (Global Terrorism Database), ο αριθμός των θανάτων από τρομοκρατικές επιθέσεις ήταν πολύ υψηλότερος τα χρόνια από το 1970 μέχρι το 1990 απ’ ότι ήταν το 2015.

Ο αριθμός των θυμάτων πολέμου μπορεί να έχει αυξηθεί λόγω του συριακού εμφυλίου αλλά παραμένει αισθητά μικρότερος από τα μεταπολεμικά χρόνια. Μικρότερος από τα χρόνια των πολέμων της Κορέας, του Βιετνάμ, αλλά και του Ιράκ.

Δεν είμαστε ενώπιον Αρμαγεδδώνα λοιπόν. Απλώς, τα φρικτά νέα κάνουν ειδήσεις, και ο πολλαπλασιασμός των μέσων και της έντασης μετάδοσης των ειδήσεων σχηματίζουν μια εικόνα πολύ πιο ζοφερή από την πραγματικότητα. Που διογκώνεται στο συλλογικό φαντασιακό λόγω της θρησκευτικής βίας και της τρομοκρατίας που απειλεί το κοινωνικό συμβόλαιο των κρατών της Βεστφαλιανής τάξης. Τα στοιχεία, όμως, αποτυπώνουν μια πιο αισιόδοξη εικόνα.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Ο κατακλυσμός των ζοφερών ειδήσεων προϊδεάζει για επικείμενο Αρμαγεδδώνα. Η ψυχρή αποτύπωση των στατιστικών στοιχείων, όμως, δείχνει ότι κάθε μορφής βία στον πλανήτη παρουσιάζει πτωτική τάση. Από την διακρατική ως την ενδοοικογενειακή βία. Αυτό, όμως, που γεννάει φόβο και αβεβαιότητα, πέρα από τον βομβαρδισμό των αρνητικών ειδήσεων, είναι η αστάθεια της μεταβατικής περιόδου. Και σε πλανητικό επίπεδο βρισκόμαστε σε μία μεταβατική περίοδο.

Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και μετά, το διεθνές σύστημα δεν έχει ισορροπήσει. Η μονοκρατορική παρένθεση της Αμερικής μετά την κατάρρευση του διπολισμού ήταν βραχύβια. Το ίδιο και η ψευδαίσθηση της δημιουργίας μιας παγκόσμιας κοινωνίας. Η ευφορία, δηλαδή, ότι ο νικηφόρος φιλελευθερισμός, με τη βοήθεια των τεχνολογικών εξελίξεων, θα μετέτρεπε τον πλανήτη σε μια τεράστια αγορά κι ένα τεράστιο κράτος. Με την αρχή της ισότητας να μεταφράζεται σε ευημερία για όλους. Αντίθετα, η παγκοσμιοποίηση χαρακτηρίστηκε από ανισότητες και ανισομέρειες. Παραδοσιακές μεγάλες δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Κίνα, χρησιμοποίησαν την οικονομική ανάπτυξη για να εδραιώσουν ολιγαρχικά πολιτικά καθεστώτα. Και ανέκαμψαν στη διεθνή αρένα χρησιμοποιώντας την απειλή ή τη χρήση βίας για να προωθήσουν τα συμφέροντά τους. Από την άλλη πλευρά, η Αμερική συνεχίζει να αισθάνεται τα απόνερα του κραχ του 2008 σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Η προεδρία του Τραμπ θα δοκιμάσει τις ισορροπίες του αμερικανικού πολιτικού συστήματος, αλλά και του διεθνούς. Γιατί οι απόψεις του για τους θεσμούς, τους κανόνες και τις συμβάσεις που διέπουν τις διεθνείς σχέσεις είναι τουλάχιστον εικονοκλαστικές. Η αντιμετώπιση της Ρωσίας και της Κίνας, πριν ακόμη εγκατασταθεί στον Λευκό Οίκο, είναι μη συμβατή με την παραδοσιακή αμερικανική πολιτική. Και οι δηλώσεις του δείχνουν ότι η Αμερική θα επανεξετάσει τον ρόλο του υπερπόντιου εξισορροπητή στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.

Διαμορφώνεται, έτσι, ένα σύστημα ισορροπίας των μεγάλων δυνάμεων όπου η Ρωσία και η Κίνα δεν είναι ικανές να ηγεμονεύσουν πλανητικά και η Αμερική εμφανίζεται απρόθυμη να το κάνει. Τουλάχιστον στο βαθμό και με την ένταση του παρελθόντος.

Αυτή η συστημική αστάθεια τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από τις εξελίξεις σε περιφερειακό επίπεδο. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο, δεν υπάρχει πολιτική σε περιφερειακό επίπεδο χωρίς πλανητικές επιπτώσεις. Με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τη Μέση Ανατολή. Ενδογενή αίτια και εξωτερικοί παράγοντες μετέτρεψαν την Αραβική Άνοιξη σε εκκολαπτήριο αστάθειας και βίας. Και το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό, αλλά και τα ασύμμετρα χτυπήματα στην καρδιά των δυτικών πόλεων κλιμακώνουν μια διαλεκτική αντιπαράθεσης χωρίς ορατό τέλος.

Σε αυτές τις μεταβατικές και δυσχερείς συνθήκες της σημερινής πλανητικής συγκυρίας, η παρακμιακή μας πορεία, η ανυπαρξία μακρόπνοης εθνικής πολιτικής, και ο επαρχιωτισμός της κυβερνώσας ομάδας αυξάνουν την αβεβαιότητα και τον φόβο.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”