Ο Πέτρος Μολυβιάτης ήταν ένας αθόρυβος, αλλά επίμονος δημόσιος λειτουργός με αταλάντευτη προσήλωση στο εθνικό και δημόσιο συμφέρον. Αφησε βαθύ αποτύπωμα στη διαμόρφωση της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

Ηταν το αρχετυπικό παράδειγμα της Καραμανλικής σχολής που αντιλαμβάνεται τη συμμετοχή στα κοινά όχι ως τρόπο κοινωνικής καταξίωσης, αλλά ως αποστολή και χρέος. Ως υπηρεσία στην πατρίδα, που υπερβαίνει τις κομματικές αντιπαραθέσεις και βλέπει πάντοτε προς το μέλλον.

Εκπρόσωπος μιας γενιάς διπλωματών που έζησε τη φρίκη του πολέμου, συνέδεσε την πορεία του με την υπέρβαση του παρελθόντος και με την επιδίωξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, με την Ελλάδα αναπόσπαστο μέλος. Ταύτισε την πορεία του με έναν μεγάλο πολιτικό, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, του οποίου υπήρξε στενός συνεργάτης για δεκαετίες. Ο Καραμανλής είχε άλλωστε το μεγάλο προτέρημα να επιλέγει συνεργάτες υψηλής αξιοσύνης και ήθους και να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις εισηγήσεις τους.

Βαθύς γνώστης της Ιστορίας με προσωπικά και οικογενειακά βιώματα, έγινε διπλωμάτης στην ταραγμένη μεταπολεμική εποχή. Η μητέρα του καταγόταν από μικρασιατική οικογένεια από το Αϊβαλί, αδελφή του ακαδημαϊκού Ηλία Βενέζη, που έγραψε το «Νούμερο 31328», το πρώτο βιβλίο μιας τριλογίας μαζί με τη «Γαλήνη» και την «Αιολική Γη». Βιβλία που αποτύπωσαν την εμπειρία του από τη Μικρασιατική Καταστροφή, την προσφυγιά και τον πόνο για τις χαμένες πατρίδες.

Ο Μολυβιάτης μπήκε στο διπλωματικό σώμα το 1956, όταν υπουργός Εξωτερικών ήταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ, με τον οποίο συνδέθηκε στο πέρασμα του χρόνου με στενή φιλία. Βίωσε τις διεθνείς εξελίξεις μιας ταραγμένης εποχής υπηρετώντας στο ΝΑΤΟ, στον ΟΗΕ, στην Αγκυρα και στη Μόσχα, καθώς και στο γραφείο του πρωθυπουργού.

Από την αρχή της σταδιοδρομίας του ενεπλάκη ενεργά με τα ελληνοτουρκικά, ήδη από τη δεκαετία του 1950. Το 1974 ήταν διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Καραμανλή μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και με τις δύο χώρες να βρίσκονται στα πρόθυρα του πολέμου. Το 1976 ακολούθησε η κρίση του «Σισμίκ» και το Πρωτόκολλο της Βέρνης. Και το 2004 μόλις είχε αναλάβει υπουργός Εξωτερικών του Κώστα Καραμανλή, στη συνάντηση στη Λουκέρνη για το σχέδιο Ανάν.

Συνέδραμε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στην προσπάθεια για την εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων χωρίς την απεμπόληση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. Οπως έλεγε ο Μολυβιάτης, και δικαίως, ο Καραμανλής ήταν ο μόνος πολιτικός που είχε το πολιτικό θάρρος και τη βούληση να λύσει το Κυπριακό. Οι συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου ήταν η μόνη εφικτή λύση, έλεγε ο Μολυβιάτης, που αν δεν είχαν ανατραπεί «θα ήταν ένας παράδεισος σε σχέση με αυτό που είναι σήμερα».

Οταν ανέλαβε το υπουργείο Εξωτερικών έδειξε σωφροσύνη, πραγματισμό και ρεαλισμό στον χειρισμό των εθνικών θεμάτων. Γνώριζε ότι στην εξωτερική πολιτική για να επιτύχεις τον σεβασμό της άλλης πλευράς πρέπει η πολιτική σου να διακρίνεται από συνέχεια, συνέπεια και αποφασιστικότητα. Πίστευε στην ανάγκη διαλόγου και εξομάλυνσης των σχέσεων με την Τουρκία, αλλά με όρους έμπρακτου σεβασμού των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. Η πολιτική της διαφύλαξης του status quo απέναντι σε μια ολοένα πιο επιθετική και αναθεωρητική Τουρκία ερμηνεύθηκε κακόπιστα από ορισμένους ως πολιτική ακινησίας.

Παρότι η διπλωματική του διαδρομή έχει ταυτιστεί με τα ελληνοτουρκικά, επίσης σημαντική ήταν η συμβολή του στην Ostpolitik του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ηταν ένα τολμηρό άνοιγμα στα Βαλκάνια, αλλά και στην ίδια τη Σοβιετική Ενωση και στην Κίνα, την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Ενα άνοιγμα που έγινε ακόμη πιο έντονο μετά την υπογραφή της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι το 1975 και την ύφεση στις σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων. Ηταν ένα ρεαλιστικό παράδειγμα πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής ακόμη και στις συμπληγάδες του διπολισμού του Ψυχρού Πολέμου. Η Ελλάδα νομιμοποιώντας το Κομμουνιστικό Κόμμα επούλωνε τις πληγές του Εμφυλίου. Και στις εξωτερικές σχέσεις, παρότι ανήκε στο δυτικό στρατόπεδο, έδειχνε πως πρέπει να υπάρχει ένα αναγκαίο modus operandi με την αντίπαλη υπερδύναμη, που μάλιστα βρίσκεται σε γεωγραφική εγγύτητα.

Η εθνική προσφορά του Πέτρου Μολυβιάτη δεν εξαντλήθηκε στον διπλωματικό στίβο. Ως διευθυντής του πολιτικού γραφείου του πρωθυπουργού το 1974, και στη συνέχεια γενικός γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας, ήταν παρών και συμμετέχων στη διαμόρφωση της μεταπολιτευτικής Ελλάδας.

Με την αυστηρή και ανέκφραστη συμπεριφορά του, που μάλλον προσιδίαζε στην αγγλοσαξονική σχολή, απέφευγε να μιλάει για τον εαυτό του, αλλά και για οτιδήποτε αφορούσε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, του οποίου υπήρξε στενός συνεργάτης για δεκαετίες. Δεν υπήρξε πολιτικός με τη στενή έννοια, ήταν όμως η προσωποποίηση της πολιτικής ευθύνης. Κέρδισε δίκαια τον σεβασμό των πολιτικών του φίλων αλλά και των αντιπάλων.

Σήμερα που η δημόσια σφαίρα κυριαρχείται από τη λογική του εφήμερου και την αισθητική του κραυγαλέου, η απουσία του Πέτρου Μολυβιάτη γίνεται ακόμη πιο αισθητή. Υπήρξε υπόδειγμα δημόσιου λειτουργού, πατριώτη και δημοκράτη. Η Ελλάδα του χρωστάει πολλά. Κι εμείς, όσοι τον γνωρίσαμε, μαθητεύσαμε δίπλα του και, στο τέλος της διαδρομής, συνεργαστήκαμε, του χρωστάμε ακόμη περισσότερα.

Ο στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο ανιψιός του Ηλία Βενέζη, ήταν ένας σπουδαίος Ελληνας.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 6 Μαΐου 2025

Ο κόσμος αλλάζει ραγδαία και η γεωπολιτική πραγματικότητα που γνωρίζαμε ανατρέπεται. Ο καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Καραμανλής», Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, μιλά στην εκπομπή Direct του protothema.gr και τον Γιώργο Ευγενίδη για τη νέα εποχή που ανατέλλει, όπου «όλες οι παραδοχές των τελευταίων 70 ετών αποκαθηλώνονται» και κυρίαρχο πλέον είναι το δόγμα της ισχύος.

Σε μόλις 20 λεπτά, ο καθηγητής περιγράφει το νέο γεωπολιτικό τοπίο και εξηγεί γιατί η Ουκρανία αποτελεί εμπόδιο σε μια ευρύτερη διευθέτηση ΗΠΑ-Ρωσίας, καθώς και πώς η Κίνα αναδεικνύεται στον βασικό αντίπαλο της Αμερικής. «Η Ουκρανία είναι ένα εμπόδιο σε μία προσπάθεια reset των σχέσεων Αμερικής Ρωσίας. Η Αμερική έχει φτάσει στο συμπέρασμα ότι η κυρίαρχη πρόκληση για τα συμφέροντά της είναι η Κίνα. Δεν έχει νόημα ο Ψυχρός Πόλεμος, άρα πάμε σε μία διευθέτηση. Ο Ζελένσκι πρέπει να αισθάνεται βαθιά μοναξιά, γιατί η Αμερική τον εγκαταλείπει» δηλώνει.

Την ίδια στιγμή, ο κ. Αρβανιτόπουλος εξηγεί γιατί η Ευρώπη χάνει την παλιά της γεωπολιτική σημασία για τις ΗΠΑ, ενώ αναφερόμενος στη Γηραιά Ήπειρο και τις ισορροπίες που διαμορφώνονται σε αυτή υπογραμμίζει ότι «οι γενεσιουργές αιτίες του Τραμπισμού» δεν είναι πια μόνο αμερικανικό φαινόμενο.

Για την Ελλάδα, οι κίνδυνοι του νέου περιβάλλοντος είναι μεγάλοι. «Είμαστε ένα μικρό κράτος-έθνος που βασίστηκε στη διεθνή νομιμότητα, αλλά τώρα το πρόταγμα είναι η ισχύς», προειδοποιεί ο Καθηγητής. Η Τουρκία, ως υπολογίσιμη δύναμη, έχει την ικανότητα να συνομιλεί και με τη Ρωσία και με τη Δύση, ενώ οι ΗΠΑ δεν έχουν την πολυτέλεια να τη χάσουν, όπως λέει χαρακτηριστικά. Το χειρότερο σενάριο για την Ελλάδα; «Μπορεί ο Τραμπ να μεσολαβήσει ώστε Νετανιάχου και Ερντογάν να έρθουν σε κοινή γραμμή. Αυτό είναι κακό σενάριο για εμάς. Μπορεί αύριο να αναγνωρίσει κατεχόμενα ή να μας πει ότι εδώ στο Αιγαίο τσακώνεστε και πρέπει να πάμε σε κάτι ριζικά διαφορετικό όπως πχ είπε για τη Γάζα. Να έρθουν στο Αιγαίο και να μας πουν πάμε σε συνδιαχείριση. Είναι μεγάλοι οι κίνδυνοι άρα πρέπει να ξαναδούμε τις συμμαχίες μας και να διατηρήσουμε την αποτρεπτική μας ισχύ» σημειώνει ο κ. Αρβανιτόπουλος.

Πηγή: protothema.gr

15 Φεβρουαρίου 2025 – Πρώτο μέρος: Οι ΗΠΑ και οι παγκόσμιες ανακατατάξεις

Πώς αλλάζει η αμερικανική ηγεσία τις γεωπολιτικές ισορροπίες; Τι σημαίνει η επιστροφή Τραμπ για την Ευρώπη, την Κίνα, τη Ρωσία και τον υπόλοιπο κόσμο; Και πώς η εσωτερική πόλωση στις ΗΠΑ επηρεάζει τη διεθνή σταθερότητα; Ολόκληρη η συνέτευξη στον παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.skairadio.gr/%C2%ABo-kosmos-kai-i-ellada-to-2025%C2%BB/episode-2025-02-15

22 Φεβρουαρίου 2025 – Δεύτερο μέρος

Οι Ηνωμένες Πολιτείες επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο τους, η Ευρώπη δοκιμάζει τις αντοχές της και οι ευρωατλαντικές σχέσεις βρίσκονται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Την ίδια στιγμή, η Κίνα και η Ρωσία διεκδικούν μεγαλύτερη επιρροή, ενώ η επιστροφή Τραμπ ανατρέπει τις παγιωμένες ισορροπίες. Μπορεί η Ευρώπη να χαράξει αυτόνομη πορεία απέναντι σε μια Αμερική που αλλάζει στρατηγική; Είναι η Ρωσία μια υπολογίσιμη δύναμη ή μια «χάρτινη τίγρης»; Και πώς μπορεί η Ελλάδα να μετατρέψει την αστάθεια σε ευκαιρία; Ολόκληρο το δεύτερο μέρος της συνέντευξης στον παρακάτω σύνδεσμο:

https://www.skairadio.gr/index.php/%C2%ABo-kosmos-kai-i-ellada-to-2025%C2%BB/episode-2025-02-22

Πηγή: skairadio.gr

Η ΝΔ κλείνει σε λίγες μέρες 50 χρόνια αδιάλειπτης πολιτικής παρουσίας. Αξιοσημείωτο όχι μόνο για τα ελληνικά πολιτικά δεδομένα, αλλά και τα ευρωπαϊκά. Οι μεγάλες πολιτικές οικογένειες της μεταπολεμικής Ευρώπης υφίστανται τριγμούς. Ιδιαίτερα η Κεντροαριστερά και οι Σοσιαλιστές. Στον τόπο μας η Κεντροαριστερά μοριοποιήθηκε μεταπολιτευτικά τρεις φορές. Αρχικά η Ένωση Κέντρου και στη συνέχεια το ΠΑΣΟΚ που την είχε διαδεχθεί, και τώρα ο ΣΥΡΙΖΑ.
Η παγκοσμιοποίηση, η δημοσιονομική προσαρμογή για την ένταξη στην ευρωζώνη, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αλλά και οι πολιτικές της ευρωζώνης αυτές καθαυτές απομάκρυναν τα κεντροαριστερά κόμματα από τη μήτρα της πολιτικής τους. Οι δομικές αυτές αλλαγές ανάγκασαν τα σοσιαλιστικά κόμματα να απομακρυνθούν από την ιδεολογία τους και να υιοθετήσουν πιο «δεξιές πολιτικές». Κατάφεραν έτσι πρόσκαιρες εκλογικές νίκες, αλλά μακροπρόθεσμα διέρρηξαν τους δεσμούς τους με τα κοινωνικά στρώματα που εκπροσωπούσαν. Το κενό στα αριστερά τους καλύφθηκε από δημαγωγικά λαϊκιστικά κόμματα που, ιδιαίτερα στην περίοδο της κρίσης, λεηλάτησαν τον κεντροαριστερό χώρο. Υποσχόμενα παροχές και προνόμια που η οικονομία δεν μπορούσε σε καμιά περίπτωση να υποστηρίξει.
Η ΝΔ, ο κεντροδεξιός χώρος, παρέμεινε διαχρονικά σταθερός. Παρά τις αποχωρήσεις και τη δημιουργία μικρότερων σχημάτων, αλλά και τις εξελίξεις σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, η πολιτική πίεση έχει μεταφερθεί στην κεντροδεξιά. Οικονομικές ανισότητες, που διογκώθηκαν από τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές και την αρρύθμιστη παγκοσμιοποίηση, μεταναστευτικά ρεύματα, ένας ακραίος φιλελεύθερος δικαιωματισμός, και ταυτοτικές πολιτικές, δημιουργούν μια κοινωνική δυσανεξία και έναν δημογραφικό πανικό. Τα κεντροδεξιά κόμματα, πληρώνουν τώρα το τίμημα της επιτυχίας τους. Υιοθετώντας λιγότερο παραδοσιακές θέσεις στα κοινωνικά ζητήματα, απειλούνται τώρα από την πλαγιοκόπηση της ακροδεξιάς. Και η στροφή τους σε νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που εκτίναξαν τις ανισότητες, τα φέρνει σε σύγκρουση με τα λαϊκά, εργατικά και αγροτικά στρώματα.
Η ΝΔ άντεξε, μέχρι τώρα, γιατί παραμένει ο μόνος πολιτικός σχηματισμός στον τόπο μας που οι ιδέες του έχουν επικρατήσει διεθνώς, οι στρατηγικές του επιλογές δικαιωθεί, και οι κυβερνητικές θητείες του έχουν θετικό πρόσημο. Παρά τα αναπόφευκτα λάθη, δικαιώθηκε για τις στρατηγικές επιλογές που έκανε για τη χώρα. Και στο διεθνές πεδίο, με το πλέγμα των συμμαχιών και τη κατεύθυνση που έδωσε στη χώρα, αλλά και στο εσωτερικό. Η βασική της στρατηγική επιλογή, η ένταξη στην Ευρώπη, αλλά και ιδεολογία της, ο κοινωνικός φιλελευθερισμός, ανταποκρίθηκαν στα κελεύσματα της εποχής.
Ιδρύθηκε από μια χαρισματική και εξέχουσα ιστορική προσωπικότητα, αλλά δεν έγινε προσωποπαγές κόμμα. Εξελίχθηκε σε ένα σύγχρονο κόμμα με δημοκρατική λειτουργία. Αναδεικνύοντας οκτώ αρχηγούς, μετά τον ιδρυτή της, και πέντε πρωθυπουργούς.
Η ΝΔ συνέθεσε παραδοσιακά δύο ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα. Τον συντηρητισμό και την παράδοση που προέρχεται από το Λαϊκό κόμμα και τον φιλελευθερισμό που προέρχεται από το κόμμα των φιλελευθέρων και τα κόμματα του κεντρώου χώρου. Ο ιδρυτής της κατόρθωσε να καταστήσει την ΕΡΕ, αρχικά, και τη ΝΔ, στη συνέχεια, πλειοψηφικά κόμματα γιατί συνέθεσε τα δύο. Ενσωμάτωσε με επιτυχία τα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης σε ένα πλαίσιο ορθολογικών δημοκρατικών θεσμών και δομών με προοδευτικό πρόσημο. Γεφυρώνοντας το μεταρρυθμιστικό πρόταγμα με τα συντηρητικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Και συνδυάζοντας την ελευθερία με την κοινωνική δικαιοσύνη.
Όποτε η ΝΔ έχασε την ισορροπία της γέρνοντας προς τη μια ή την άλλη πολιτική κατεύθυνση έχασε και μέρος της δύναμής της, πολιτικής και εκλογικής. Η επίτευξη της πολιτικής και ιδεολογικής σύνθεσης και ισορροπίας είναι σήμερα πιο δύσκολη αλλά και πιο αναγκαία από ποτέ. Σε οικονομικό, κοινωνικό, και γεωπολιτικό επίπεδο οι εξελίξεις είναι κατακλυσμικές. Είμαστε σε ένα περιβάλλον ανάλογο της εποχής του μεσοπολέμου. Οι παραδοσιακές κοινωνικές αξίες βάλλονται, η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική επανάσταση φέρνουν δραματικές αλλαγές στο χώρο της παραγωγής, και στην κοινωνική διαστρωμάτωση. Ο πλούτος συσσωρεύεται σε λίγα χέρια ενώ διογκώνονται τα στρώματα των μη προνομιούχων. Η κοινωνική δυσανεξία εντείνεται από τα ανεξέλεγκτα μεταναστευτικά ρεύματα, που έχουν πλέον πολλαπλά αίτια. Την οικονομική μετανάστευση, τη μετανάστευση που οφείλεται σε πολεμικές συρράξεις, εμφύλιες συγκρούσεις αλλά και την κλιματική αλλαγή. Οι κοινωνίες απειλούμενες γίνονται ευάλωτες στις σειρήνες του λαϊκισμού και των άκρων. Το ίδιο συμβαίνει και στον τόπο μας. Που αντιμετωπίζει, επιπλέον, την σοβαρή πρόκληση του τουρκικού αναθεωρητισμού.
Η ΝΔ, σήμερα, οφείλει να διαμορφώσει ένα νέο πεδίο συναίνεσης. Διαφυλάσσοντας την ενότητα της ελληνικής κοινωνίας. Για να το κάνει αυτό, η ΝΔ οφείλει να συμφιλιώσει και πάλι την πολιτική με τις ιδέες. Επανανοηματοδοτώντας τις αρχές του κοινωνικού φιλελευθερισμού. Ιδεολογίας ανθρωποκεντρικής με πυξίδα την ελευθερία, την αλληλεγγύη, την κοινωνική δικαιοσύνη, και τη δημοκρατία. Ιδεολογίας που δεν υπηρετεί τα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής τάξης, αλλά αυτά του κοινωνικού συνόλου. Όπως έλεγε ο Θεοτοκάς, η τρέχουσα έκφραση «αστική Δημοκρατία» περιέχει μια σκανδαλώδη αντίφαση. Η Δημοκρατία είναι του Δήμου. Η ίδια η λέξη Δημοκρατία εκφράζει ένα αίτημα λαϊκής χειραφέτησης, ισότητας και δικαιοσύνης.
Κι αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο. Να δημιουργηθεί μια νέα πλατιά κοινωνική συμμαχία για τη διεύρυνση της δημοκρατίας, την ολόπλευρη οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ανοιχτή κοινωνία. Και την προώθηση των μεταρρυθμίσεων που έχει ανάγκη ο τόπος. Η ΝΔ, όμως, ως κυρίαρχη πολιτική δύναμη, πρέπει να αποκαταστήσει στα μάτια της κοινωνίας την κακοποιημένη έννοια της μεταρρύθμισης. Αναβαπτίζοντάς την στην αριστοτελική έννοια του μέτρου. Όχι του συμβιβασμού αλλά του μέτρου. Μακράν από τα άκρα είτε της υπερβολής είτε της έλλειψης. Γιατί «οι καταστάσεις των άκρων βασανίζουν τον άνθρωπο», όπως έλεγε ο Αριστοτέλης. Οι μεταρρυθμίσεις, με αποδέκτη τον άνθρωπο, ήταν πάντοτε η σημαία της. Και γι’ αυτό, σφυρηλάτησε δεσμούς ισχυρούς με πλατιά κοινωνικά στρώματα.
Έτσι μόνο θα επανασυνδεθούν σε ένα κοινό όραμα όλες οι κοινωνικές ομάδες που επιζητούν την πρόοδο. Για να πλοηγηθεί η χώρα με ασφάλεια αυτή την περίοδο των μεγάλων αλλαγών.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, 28/9/2024

1974-2024 Μεταπολίτευση, ένας απολογισμός

Η θεμελίωση της Γ´ Ελληνικής Δημοκρατίας από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή χωρίζεται σε δύο περιόδους. Τη μετάβαση (transition) στη δημοκρατία stricto sensu (24 Ιουλίου 1974-17 Νοεμβρίου 1974), και τη δεύτερη περίοδο της εδραίωσης (consolidation) των δημοκρατικών θεσμών (17 Νοεμβρίου 1974-18 Οκτωβρίου 1981).
Όταν ο Καραμανλής ορκίστηκε μόνος, τα ξημερώματα της 24ης Ιουλίου του 1974, ουδείς ανέμενε αυτό που θα ακολουθούσε. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι ομιλούσαν για μια απλή αλλαγή νατοϊκής φρουράς. Ο στρατός επεδίωκε μια καθοδηγούμενη μετάβαση (guided transition) που θα του επέτρεπε να διατηρήσει τον ρόλο θεματοφύλακα του μετεμφυλιακού status quo.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής περίπτωσης, άλλωστε, καθιστούσαν την ομαλή επιστροφή στην ομαλότητα σχεδόν ακατόρθωτο εγχείρημα. Η απότομη κατάρρευση του καθεστώτος είχε δημιουργήσει τεράστιο κενό εξουσίας και χάος στο εσωτερικό, την ίδια ώρα που η εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο οδηγούσε σε έναν γενικευμένο ελληνοτουρκικό πόλεμο. Το Πολυτεχνείο είχε αποτελέσει το terminus ad quem της χούντας, αλλά η τραγωδία της Κύπρου έφερε την χούντα ενώπιον εθνικών αδιεξόδων. Το δικτατορικό καθεστώς αποδείχθηκε ανέτοιμο, αδύναμο και απρόθυμο να αντιμετωπίσει στρατιωτικά την τουρκική εισβολή. Μετά και τη χαοτική επιστράτευση, κατέρρευσε καλώντας τους πολιτικούς να διαχειριστούν την εθνική κρίση.
Την 24η Ιουλίου, ο Καραμανλής προσγειώθηκε σε μια χώρα βυθισμένη στο χάος. Με μελετημένη στρατηγική, καίριες αποφάσεις και ταχύτητα ενεργειών, ο Καραμανλής πέτυχε να ελέγξει τις ένοπλες δυνάμεις, να κερδίσει την εμπιστοσύνη του λαού και να διαχειριστεί τα τετελεσμένα της Κυπριακής τραγωδίας που είχε δημιουργήσει η χούντα.
Άμεση προτεραιότητα του Καραμανλή, κατά τη μεταβατική περίοδο, από τις 24 Ιουλίου μέχρι τις 17 Νοεμβρίου του 1974, ήταν να διατηρήσει την ενότητα των πολιτών και την εθνική συσπείρωση που δημιουργήθηκε μετά την Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, και την πτώση του στρατιωτικού καθεστώτος. Συγκρότησε άμεσα κυβέρνηση εθνικής ενότητας από στελέχη της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς με άσπιλα αντιχουντικά διαπιστευτήρια. Επιπλέον, εκφράζοντας το λαϊκό αίσθημα μετά τον Ατίλλα ΙΙ, αλλά και την αντίδραση της ελληνικής πολιτείας στην απραξία της Βρετανίας (εγγυήτριας δύναμης) και την ευμενή προς την Τουρκία ουδετερότητα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, αποφάσισε την αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ στις 15 Αυγούστου.
Δεύτερον, αποκατέστησε τον έλεγχο στο στρατό με την τοποθέτηση του Ευάγγελου Αβέρωφ και του Σόλωνα Γκίκα στα κρίσιμα κυβερνητικά πόστα και έμπιστων αξιωματικών σε θέσεις κλειδιά. Οι δίκες των πρωταιτίων του πραξικοπήματος του 1967 ορίσθηκαν να διεξαχθούν μετά τις εκλογές. Ο Καραμανλής ήθελε να ασχοληθεί με τα θέματα αυτά αφού θα είχε προηγουμένως ισχυροποιηθεί από τη λαϊκή εντολή στις επερχόμενες εκλογές.
Τρίτον, επανέφερε σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952, με εξαίρεση τις διατάξεις που αναφέρονταν στη μοναρχία, μέχρι τις εκλογές. Το ζήτημα αυτό θα λυνόταν μετά τις εκλογές με λαϊκό δημοψήφισμα. Η Βουλή που θα προέκυπτε από τις εκλογές θα προχωρούσε στην αναθεώρηση τον Συντάγματος. Επιπλέον, μέσα από μια αλληλουχία αποφάσεων, ο Καραμανλής επανάφερε τη χώρα στην προ-χουντική νομιμότητα, όσον αφορά τις δικαστικές και δημόσιες υπηρεσίες και τα πανεπιστήμια. Ελευθέρωσε τους πολιτικούς κρατούμενους, και παραχώρησε γενική αμνηστία για τα πολιτικά εγκλήματα. Τέλος, νομιμοποίησε όλα τα πολιτικά κόμματα και το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος.
Προκήρυξε άμεσα εκλογές στη συμβολικά φορτισμένη ημερομηνία της 17ης Νοεμβρίου του 1974, που του έδωσαν την ευρεία πλειοψηφία του 54,37%, την αναγκαία λαϊκή νομιμοποίηση και ισχυρή εντολή.
Στο σημείο αυτό, τη σταδιακή τακτική του Καραμανλή διαδέχθηκε μια δεύτερη περίοδος αποφάσεων και ενεργειών, ακόμη πιο αποφασιστικών, που οδήγησαν στην επίτευξη του συνόλου των στρατηγικών του επιδιώξεων. Σε λιγότερο από έξι μήνες οι υπεύθυνοι του στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1967, οι υπεύθυνοι της αιματηρής καταστολής του Πολυτεχνείου και οι βασανιστές της χούντας είχαν δικαστεί και καταδικαστεί.
Η ταχύτητα της εκδίκασης των πρωταιτίων, αλλά και η μετατροπή της θανατικής ποινής σε ισόβια κάθειρξη αποτέλεσαν σημαντικές αποφάσεις. Γιατί επέτρεψαν, με δίκαιο και γρήγορο τρόπο, την καταδίκη των πρωταιτίων ώστε η χώρα να αλλάξει σελίδα. Η μετατροπή των ποινών έδειξε ότι η δημοκρατία τιμωρεί αλλά δεν εκδικείται, και απέτρεψε και τη δημιουργία ενός κλίματος ρεβανσισμού σε νοσταλγούς της χούντας στις ένοπλες δυνάμεις. Από την άλλη πλευρά, η αποφασιστικότητα της εκτέλεσης των ποινών της ισόβιας κάθειρξης, “όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια”, συνδύασε τη μετριοπάθεια της δημοκρατίας με την αποφασιστικότητα του κράτους στην απονομή δικαιοσύνης και την τήρηση της τάξης. Αφού είχε ολοκληρώσει την επιτυχημένη μετάβαση στη δημοκρατία (Ιούλιος 1974-Νοέμβριος 1974), ο Καραμανλής προχώρησε στην θεσμική οργάνωση της Πολιτείας και την εδραίωση των δημοκρατικών θεσμών (consolidation phase).
Στη δεύτερη αυτή φάση, ο πρώτος άξονας της στρατηγικής του ήταν η θέσπιση του Συντάγματος του 1975, που μας συνέδεσε με τον Ευρωπαϊκό Συνταγματικό πολιτισμό διευρύνοντας τις πολιτικές ελευθερίες και τα πολιτικά δικαιώματα και εδραιώνοντας το κράτος δικαίου.
Δεύτερον, η οριστική επίλυση του πολιτειακού ζητήματος με ένα αδιάβλητο και ανεπηρέαστο δημοψήφισμα. Τηρώντας αυστηρή ουδετερότητα, ο Καραμανλής κατέστησε τον ελληνικό λαό υπεύθυνο της επιλογής του, και πέτυχε τον ενταφιασμό του εθνικού διχασμού.
Τέλος, η Ευρωπαϊκή επιλογή και η τελική ένταξη στην ΕΟΚ, εδραίωσε τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας, δημιούργησε προϋποθέσεις για οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη, και συνέβαλε στην καλύτερη αντιμετώπιση του διλήμματος ασφάλειας της χώρας.
Με την εκλογή του στη Προεδρία της Δημοκρατίας, την ομαλή εναλλαγή στην εξουσία και τη συγκατοίκησή του με την σοσιαλιστική κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, ο Καραμανλής είχε ολοκληρώσει το μεγάλο επίτευγμα του πολιτικού εκσυγχρονισμού της χώρας.
Στα 200 χρόνια της ιστορίας του το Ελληνικό κράτος ταλανίστηκε από πολέμους, φτώχεια, κινήματα, πραξικοπήματα, εμφυλίους, χρεωκοπίες και κρίσεις. Τα τελευταία 50 χρόνια η Ελλάδα έγινε πιο σταθερή, πιο πλούσια, και πιο ασφαλής παρά τα πισωγυρίσματα. Η ρήξη με το ιστορικό παρελθόν και η εδραίωση ενός σύγχρονου δυτικοευρωπαϊκού δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η μεγάλη τομή και η κορωνίδα του μεταπολιτευτικού εγχειρήματος. Και φέρει τη σφραγίδα του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Δημοσίευση: εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή 21 Ιουλίου 2024