Σκαληνό τρίγωνο

Σκαληνό τρίγωνο

Η κρίση στις σχέσεις Αμερικής και Τουρκίας με αφορμή τους S-400 είναι ένα ακόμη επεισόδιο που δείχνει την προοδευτική απόκλιση συμφερόντων των δύο χωρών στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Από τον πόλεμο του Ιράκ, την αραβική άνοιξη, το Συριακό και τις σχέσεις με το Ισραήλ, η Τουρκία διαφοροποιείται πλέον από τις βασικές επιλογές της αμερικανικής στρατηγικής στην ευρύτερη περιοχή. Στον αντίποδα αυτής της σταδιακής αποσύνδεσης από τη Δύση, η Τουρκία έχει αναπτύξει μια πολυεπίπεδη σχέση με τη Ρωσία που εξελίσσεται σε στρατηγική συνεργασία.

Οι σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας πέρασαν πολλά στάδια για να φτάσουν, από την ιστορική εχθρότητα της ψυχροπολεμικής εποχής, στη σημερινή στρατηγική συνεργασία.

Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο η Τουρκία αναζήτησε ζωτικό χώρο στις πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας. Ο αρχικός ανταγωνισμός με τη Ρωσία στην περιοχή εξελίχθηκε σε συγκατοίκηση και συνεργασία στα πεδία της ενέργειας, του εμπορίου και του τουρισμού.

Στη Μέση Ανατολή, ο πόλεμος στο Ιράκ και η κοινή αντίθεση στην αμερικανική πολιτική έφερε περαιτέρω σύγκλιση των δύο χωρών.

Η ομιλία Πούτιν το 2007 στη διάσκεψη ασφάλειας του Μονάχου σηματοδότησε μια νέα φάση στη σχέση της Ρωσίας με τη Δύση. Η νέα αναθεωρητική πολιτική της Ρωσίας οδήγησε στις κρίσεις της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Ενώ την ίδια εποχή η Ρωσία, εκμεταλευόμενη την κατάρρευση της περιφερειακής ισορροπίας στη Μέση Ανατολή και την αραβική άνοιξη, ανακτούσε επιρροή στην περιοχή.

Η Τουρκία, για αρκετό καιρό, προσπάθησε να ισορροπήσει ανάμεσα στους ατλαντικούς δεσμούς της και την σχέση που ανέπτυσσε με μια αναθεωρητική Ρωσία. Ήταν ακόμη η εποχή που η φιλελεύθερη διεθνής τάξη και η αμερικανική ηγεμονία παρέμεναν κυρίαρχες στη μεταψυχροπολεμική εποχή.

Η κρίση στη Συρία, όμως, και το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 ενέτειναν την καχυποψία της Τουρκίας για τις αμερικανικές προθέσεις στην περιοχή και συνέβαλαν στη περαιτέρω προσέγγιση με τη Ρωσία. Οι δύο χώρες, αφού πέρασαν με επιτυχία το στρες τεστ της κατάρριψης του ρωσικού αεροσκάφους το 2015, διαμόρφωσαν όρους στρατηγικής συνεργασίας για μια σειρά από λόγους. Και στις δύο χώρες έχει αναπτυχθεί ένας αντιδυτικός εθνικισμός που βλέπει με καχυποψία αν όχι με εχθρότητα την αμερικανική ηγεμονία και τη φιλελεύθερη δυτική τάξη. Πούτιν και Ερντογάν έχουν πολλά κοινά στοιχεία στον τρόπο άσκησης της εξουσίας έχοντας εντάξει τις χώρες τους στο στρατόπεδο των «ανελεύθερων-αυταρχικών δημοκρατιών». Παράλληλα, οι δύο χώρες έχουν αναπτύξει τις εμπορικές και ενεργειακές σχέσεις τους.

Η αναβάθμιση των σχέσεων με τη Ρωσία δεν είναι ένας διαπραγματευτικός ελιγμός της Τουρκίας για να αποκομίσει ωφέλη σε ένα παζάρι με τη Δύση και τις ΗΠΑ. Είναι απόρροια στρατηγικής σύγκλισης που οφείλεται στον επανακαθορισμό των στρατηγικών προτεραιοτήτων της Τουρκίας σε ένα διεθνές σύστημα που αλλάζει. Ανεξάρτητα από την έκβαση του ζητήματος των S-400, οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις πλησιάζουν το σημείο τήξης και η Τουρκία θα βρεθεί ενώπιον καθοριστικών επιλογών.

εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ” – στήλη “ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ”

Από το Brexit στο TRexit;

Από το Brexit στο TRexit;

Πριν από λίγα χρόνια η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα ακουγόταν ως σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Σήμερα μια άλλη χώρα, η Τουρκία, κόβει τις γέφυρες με τη Δύση. Και η έξοδός της από έναν άλλο δυτικό θεσμό, το ΝΑΤΟ, δεν θεωρείται απίθανο σενάριο. Σημεία των τεκτονικών αλλαγών των καιρών που ζούμε.

Η Τουρκία είναι σαν τον Ιανό. Είχε πάντοτε δύο πρόσωπα. Το ένα κοιτούσε στη Δύση ενώ το άλλο στην Ανατολή. Στις μεγάλες αναμετρήσεις του περασμένου αιώνα ήταν επιτήδεια ουδέτερη. Στη διαιρετική εποχή του ψυχρού πολέμου εντάχθηκε στο δυτικό θεσμικό σύστημα, και πρωτίστως, στο ΝΑΤΟ. Ο βίαιος κεμαλικός εκσυγχρονισμός ήταν μια προσπάθεια εκδυτικισμού της Τουρκίας με αποκορύφωμα την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση στο Ελσίνκι.

Οι ΗΠΑ υιοθέτησαν μια προσέγγιση απέναντι στην Τουρκία ανάλογη αυτής που είχαν απέναντι στη Γερμανία μετά τον πόλεμο. Επιδίωξαν να την εντάξουν στους δυτικούς θεσμούς για να προωθήσουν τον εκσυγχρονισμό και τον εκδημοκρατισμό της. Δημιουργώντας, με τον τρόπο αυτόν, ένα εναλλακτικό μοντέλο δυτικόστροφης ισλαμικής δημοκρατίας για τον ισλαμικό κόσμο.

Για την Ευρώπη και την Τουρκία η τουρκική υποψηφιότητα ήταν απόρροια εργαλειακής και όχι αξιακής προσέγγισης. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, με την παρότρυνση των ΗΠΑ, επιζητούσαν την παγίωση μιας στρατηγικής σχέσης με την Τουρκία προκειμένου να προωθήσουν γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Οι Ευρωπαίοι γνώριζαν ότι η απόκλιση της Τουρκίας από το ευρωπαϊκό κεκτημένο είναι τόσο μεγάλη, ώστε δεν ετίθετο θέμα ένταξης. Στην καλύτερη περίπτωση, η Τουρκία θα παρέμενε σε μια τροχιά γύρω από τη Δύση. Αλλά και η τουρκική ελίτ ουδέποτε αντιμετώπισε την Ευρωπαϊκή Ένωση γι’ αυτό που πραγματικά ήταν. Ένα φιλελεύθερο, ειρηνικό, δημοκρατικό εγχείρημα, που προσπαθούσε να ξεφύγει από την τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων και τα διλήμματα του Θουκυδίδη. Η Τουρκία αντιμετώπισε την Ευρώπη με μια ανταλλακτική νοοτροπία και πάντοτε με όρους ισορροπίας των δυνάμεων.

Και μετά ήλθε ο Ερντογάν και το τέλος του ψυχρού πολέμου. Ο Ερντογάν έβαλε, σταδιακά, τέλος στον εκδημοκρατισμό της Τουρκίας, συγκεντρώνοντας όλες τις εξουσίες. Αν ο Κεμαλισμός είχε γείρει την πλάστιγγα υπέρ του κοσμικού και δυτικού προσώπου του Ιανού, ο Ερντογάν πρόκρινε το ισλαμικό και ανατολικό.

Το τέλος της μεταψυχροπολεμικής εποχής έφερε την κρίση της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης και την ανάδυση των αναθεωρητικών αυταρχικών δυνάμεων, όπως η Ρωσία και κυρίως η Κίνα. Το περιβάλλον αυτό δίνει στον Ερντογάν ένα συστημικό πλαίσιο, στο οποίο μπορεί να βρει ερείσματα για το αυταρχικό ισλαμικό καθεστώς που έχει δομήσει.

Ο Ερντογάν δεν τραβάει απλώς το σκοινί. Περνάει τον Ρουβίκωνα για την άλλη όχθη. Προχωράει σε αλλαγή συμμαχιών. Όπως αργά αλλά σταθερά συγκέντρωσε την εξουσία γύρω από το πρόσωπό του, και εγκατέλειψε την ευρωπαϊκή προοπτική εξισλαμίζοντας την Τουρκία. Όπως εγκατέλειψε την παραδοσιακή στρατηγική συμμαχία με το Ισραήλ και υιοθέτησε έναν βιτριολικό αντισημιτισμό και αντιαμερικανισμό. Έτσι και τώρα, αργά αλλά σταθερά περνάει στον αστερισμό των αυταρχικών δυνάμεων εγκαταλείποντας τη Δύση.

Η Δύση του επισείει την απειλή της εξόδου από το ΝΑΤΟ, αλλά ο Ερντογάν φαίνεται ότι έχει μπε σε μια πορεία χωρίς επιστροφή.

εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ”, στήλη “Αντίλογος”