Η ιστορία της διεθνούς οικονομικής κρίσης του 2008 που συγκλόνισε και την Ευρώπη και το ευρώ δεν έχει γραφτεί ακόμη. Το πρόσφατο ντοκιμαντέρ του BBC, παρότι γίνεται με νωπά ακόμη τα γεγονότα και με πολλούς από τους πρωταγωνιστές ακόμη ενεργούς, επιχειρεί μια πρώτη αποτίμηση της κρίσης, τουλάχιστον όσον αφορά το ευρωπαϊκό σκέλος της.
Η κρίση, όμως, άρχισε στις ΗΠΑ όταν έσπασε η φούσκα της αγοράς ακινήτων. Επιδεινώθηκε από μια σειρά κακών τραπεζικών προϊόντων με μεγάλο ρίσκο, τα παράγωγα ενυπόθηκων δανείων. Δάνεια δηλαδή που ήταν σχεδόν αδύνατον να αποπληρωθούν από τους οφειλέτες τους. Όταν έσπασε η φούσκα, οι απώλειες εξάντλησαν τα κεφάλαια των τραπεζών προκαλώντας τους κρίση ρευστότητας. Η κρίση δεν περιοριζόταν μόνο στις αμερικανικές τράπεζες αλλά εξαπλωνόταν γρήγορα και στις ευρωπαϊκές.
Στην Αμερική η κρίση αντιμετωπίστηκε από τις συντονισμένες προσπάθειες της κυβέρνησης και της Ομοσπονδιακής Τράπεζας που κράτησε τα επιτόκια χαμηλά και τύπωσε τρισεκατομμύρια δολαρίων μετατρεπόμενη σε «δανειστή έσχατης ανάγκης» (lender of last resort).
Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι η αμερικανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα έγινε «δανειστής έσχατης ανάγκης» και για τις ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες. Αυτό ήταν ασύνηθες αλλά αναγκαίο για να αποτραπεί μια μαζική πώληση αμερικανικών περιουσιακών στοιχείων από τις ευρωπαϊκές τράπεζες. Οι δανειακές ανάγκες των ευρωπαϊκών τραπεζών σε δολάρια ήταν τόσο μεγάλες, που οι αμερικανικές αρχές κατέφυγαν σε ένα ξεχασμένο μηχανισμό για να συνεχίζουν να τις δανείζουν σε δολάρια. Το μηχανισμό ανταλλαγής νομισμάτων (currency swap line). Η Αμερικανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα δάνειζε σε δολάρια δεχόμενη το αντίστοιχο ποσό σε ευρώ. Από το Δεκέμβριο του 2007 μέχρι τον Αύγουστο του 2010 η ΕΚΤ άντλησε 2,5 τρις δολάρια από το μηχανισμό.
Ενώ όμως η κρίση αποκλιμακωνόταν στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη μια σειρά θεσμικών αδυναμιών και πολιτικών λαθών κλιμάκωσε την κρίση απειλώντας όχι μόνον την ευρωζώνη, αλλά και την παγκόσμια οικονομία.
Η Γερμανία, έχοντας ήδη ξοδέψει 1,3 τρις για την ενσωμάτωση της Ανατολικής Γερμανίας, ήταν απρόθυμη να εγγυηθεί την ανάκαμψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προσπάθησε να επιλύσει το πρόβλημα επιβάλλοντας μια τιμωρητική πολιτική δημοσιονομικής λιτότητας στις προβληματικές οικονομίες της ευρωζώνης. Παράλληλα, η ΕΚΤ, επί Τρισέ, χωρίς τις τυπικές αρμοδιότητες και τη συναίνεση των Γερμανών αρνήθηκε πεισματικά να γίνει «δανειστής έσχατης ανάγκης».
Η αλλαγή ηγεσίας στην ΕΚΤ και η αποφασιστικότητα του Ντράγκι οδήγησαν σε μια σειρά μέτρων όπως η μείωση των επιτοκίων, ο δανεισμός των ευρωπαϊκών τραπεζών και η αγορά κρατικών ομολόγων, που τελικά απέτρεψαν το κραχ.
Η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης έγινε, όμως, και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού, με τεράστιο κοινωνικό και πολιτικό κόστος.
Η διάψευση των προσδοκιών των πολιτών οδήγησε σε αντιελιτισμό και αντισυστημική συμπεριφορά. Οδήγησε στην απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος και έφερε μια πολιτική έκρηξη, ένα πολιτικό μπιγκ μπανγκ. Στο κραχ του 1929 η πολιτική κρίση αποσοβήθηκε γιατί οι πολιτικές του νιου ντηλ του Ρούζβελτ, επικεντρώθηκαν στη διάσωση των πολιτών. Στην κρίση του 2008, αντίθετα, οι πολιτικές επικεντρώθηκαν κυρίως στη διάσωση των τραπεζών και ο θυμός των πολιτών συνέβαλε στην άνοδο του Τραμπ. Στην Ευρώπη, αντίστοιχα, η κρίση οδήγησε στην επέλαση του λαϊκισμού, δεξιάς και αριστεράς κοπής, και του εθνικισμού.
Δέκα χρόνια μετά, οι πολίτες γλύφουν ακόμη τις πληγές τους, το πολιτικό σύστημα αναδιατάσσεται, αλλά ο μύθος των αυτορυθμιζόμενων αγορών καλά κρατεί.
Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ”, στήλη ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ