Λίγους μόλις μήνες πριν τις ευρωεκλογές και η γηραιά ήπειρος θυμίζει ένα ηφαίστειο που είναι έτοιμο να εκραγεί και πάλι. Υπόγειες και σύνθετες κοινωνικές διεργασίες συντελούνται στο ευρωπαϊκό corpus. Η παγκοσμιοποίηση ως μαινάδα, τα μεταναστευτικά ρεύματα ως κοινωνική και δημογραφική απειλή, η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία ως συλητής εθνικής εξουσίας και η κινούμενη άμμος των αξιακών αλλαγών δημιουργούν ένα εύφλεκτο μάγμα.
Το πρώτο κύμα αυτών των κοινωνικών διεργασιών και αντιδράσεων συνέτεινε στην άνοδο του λαϊκισμού δεξιάς και αριστερής κοπής, τη συρρίκνωση των παραδοσιακών πολιτικών οικογενειών και την απονομιμοποίηση δημοκρατικών θεσμών.
Αυτό όμως είναι το πρώτο κύμα της πλημμυρίδας. Ένα κύμα που μπορεί να αντανακλά και να εκτονώνει τις πρώτες αντιδράσεις. Υπάρχει κι ένα δεύτερο επίπεδο μιας πιο αποκρυσταλλωμένης αντιμετώπισης των προκλήσεων και των απειλών που αρχίζει να παίρνει ιδεολογική σάρκα και οστά, σε έναν νεοσυντηρητισμό με ευδιάκριτα κοινά στοιχεία στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Είναι ένας μετριοπαθής συντηρητισμός, που αντλεί από την οργανική πρόσληψη της κοινωνίας του ευρωπαϊκού συντηρητισμού του 19ου αιώνα. Βλέπει την Ευρώπη ως ένα ενιαίο χριστιανικό πολιτισμό από διαφορετικά έθνη, με διακριτές γλώσσες και έθιμα. Η πρωτόλεια μονάδα οργάνωσης του έθνους είναι η οικογένεια και η θεμελιώδης ευθύνη κάθε κοινωνίας είναι να μεταλαμπαδεύει τη γνώση, το ήθος και τον πολιτισμό στις επόμενες γενιές. Η κοινωνία, με άλλα λόγια, δεν είναι το απλό άθροισμα αυτόνομων ατόμων, φορέων δικαιωμάτων.
Αυτός ο νέος συντηρητισμός είναι αντίθετος με τον γάμο μεταξύ ομοφύλων και ενάντιος στην ανεξέλεγκτη μετανάστευση. Αντιτίθεται, όμως ταυτόχρονα, στην εξουσία των απορυθμισμένων αγορών, στη νεοφιλελεύθερη δημοσιονομική λιτότητα, στον καταναλωτισμό, στη γενετική μετάλλαξη.
Θεωρεί ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα έχει μετατοπιστεί από τις πολιτισμικές, αξιακές και θρησκευτικές θεμελιώδεις αξίες του σε ένα άθροισμα πολιτών στη βάση του οικονομικού συμφέροντος. Η ομογενοποίηση στη βάση της οικονομικής αποτελεσματικότητας αποχυμώνει τον ευρωπαϊκό οργανισμό από τα ιδιαίτερα εθνικά πολιτισμικά νάματα. Η δημοσιονομική λιτότητα πλήττει τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και τελικά η οικονομική πολιτική δεν εξυπηρετεί τις κοινωνικές ανάγκες, ενώ η κοινωνική αλληλεγγύη εξαφανίζεται. Η μαζική μετανάστευση πολιτισμικά ασύμβατων ισλαμικών ομάδων απειλεί την κοινωνική συνοχή των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Ο νέος ευρωπαϊκός συντηρητισμός, σε αντίθεση με τον αμερικανικό, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στην κλιματική αλλαγή. Οι πεποιθήσεις του για την οικογένεια και τη σχέση των φύλων είναι επηρεασμένες από τις παραδοσιακές αξίες του Καθολικισμού.
Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς αν αυτή η στροφή σε συντηρητικές αξίες θα εκφραστεί πολιτικά σε ένα κυρίαρχο πολιτικό ρεύμα, πιο στέρεο από τον άγουρο δημαγωγικό λαϊκισμό. Όπως για παράδειγμα ο Θατσερικός και Ριγκανικός νεοφιλελευθερισμός στη δεκαετία του ‘80. Ή αν θα είναι μια στιγμιαία αποτύπωση των κοινωνικών διεργασιών της εποχής, που θα παρασυρθεί στη συνέχεια από τις επελαύνουσες δυνάμεις της τεχνολογικής επανάστασης. Σε κάθε περίπτωση, διανοούμενοι, όπως ο Mark Lilla αλλά και η Pascale Tournier στο βιβλίο της Le vieux monde est de retour, μας προτρέπουν να μην τις αγνοήσουμε.
ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ, εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ”