Τα γεγονότα και η εκκένωση της Δουνκέρκης δεν κατέχουν περίοπτη θέση στην ιστοριογραφία, ούτε ειδωλοποιήθηκαν από τα μαζικά μέσα της ποπ κουλτούρας όπως ο κινηματογράφος. Ίσως γιατί, σε πρώτη ανάγνωση, δεν έχουν τίποτα το ηρωικό. Δεν είναι μια περιφανής νίκη, ούτε καν ένδοξη ήττα. Είναι μια τακτική υποχώρηση και απόσυρση των συμμαχικών στρατευμάτων από την Ευρώπη, εγκαταλείποντας την ήπειρο στις δυνάμεις του Άξονα.

Η «Δουνκέρκη» του Κρίστοφερ Νόλαν δεν είναι μια προσπάθεια αποκατάστασης της ιστορικής σημασίας της έκβασης της Δουνκέρκης. Είναι μια ελεγεία στην ανθρώπινη θέληση και την αυταπάρνηση ελεύθερων πολιτών που, αψηφώντας τη φρίκη του πολέμου, άλλαξαν τη ροή της ιστορίας.

Με την κατάρρευση του γαλλικού μετώπου, το σύνολο του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος και άλλες συμμαχικές δυνάμεις βρέθηκαν αποκομμένες και περικυκλωμένες στις ακτές της Δουνκέρκης. «Η ρίζα, ο κορμός και το μυαλό του βρετανικού στρατού» ήταν αντιμέτωπες με τον αφανισμό ή την παράδοση. Επρόκειτο, όπως είπε ο Τσώρτσιλ στη Βουλή των Κοινοτήτων, για μια «κολοσσιαία στρατιωτική καταστροφή».

Αυτή η καταστροφή απεφεύχθη. Από τις 26 Μαΐου μέχρι τις 4 Ιουνίου του ‘40, 338.000 άνδρες, το σύνολο του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος και 110.000 Γάλλοι στρατιώτες είχαν μεταφερθεί με ασφάλεια στις βρετανικές ακτές. Μέσα σε λίγες ημέρες ένας αυτοσχέδιος φλοτίλα από 800 πλοία, από τα οποία μόνο τα 43 ήταν πολεμικά, είχε καταφέρει ένα θαύμα.

Το κλίμα στη βρετανική κοινωνία και στον βρετανικό τύπο ήταν θριαμβικό. Ο Τσώρτσιλ δεν υπέκυψε στο πειρασμό. «Οι πόλεμοι δεν κερδίζονται με εκκενώσεις», είπε φλεγματικά στην ομιλία του στις 4 Ιουνίου στη Βουλή των Κοινοτήτων. Άλλωστε, δύο αστάθμητοι παράγοντες είχαν συμβάλλει στο να αποφευχθεί η καταστροφή. Πρώτον, η απροσδόκητη απόφαση του Χίτλερ να σταματήσει για δύο ημέρες (24 με 26 Μαΐου) την προέλαση των γερμανικών αρμάτων, που έδωσε πολύτιμο χρόνο στις συμμαχικές δυνάμεις. Πολλοί ιστορικοί εικάζουν ότι αυτή ήταν μια πολιτική απόφαση που στόχευε στη συνθηκολόγηση και απομόνωση της Βρετανίας. Ο Ιαν Κέρσοου στο βιβλίο του για τον Χίτλερ την αποδίδει σε εσφαλμένη στρατιωτική εκτίμηση. Ο άλλος παράγοντας ήταν οι καλές καιρικές συνθήκες.

Η έκβαση της Δουνκέρκης είχε πρακτική στρατιωτική αλλά και πολιτική αξία. Νομιμοποίησε τον Τσώρτσιλ να επιβληθεί στο Συμβούλιο Πολέμου έναντι των ενδοτικών, όπως ο Χάλιφαξ και ο Τσάμπερλεϊν, που τάσσονταν υπέρ ενός συμβιβασμού. Ο Τσώρτσιλ με ιστορική και στρατηγική ενόραση διείδε ότι δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη και ασφάλεια με την γερμανική κυριαρχία στην Ευρώπη. Ισχυροποιημένος από τη διάσωση του βρετανικού στρατού, αντικατέστησε τον Χάλιφαξ με τον Ήντεν στο Υπουργείο των Εξωτερικών και επέβαλε την πολιτική του. Η Βρετανία θα πολεμούσε μέχρι τέλους. Η Δουνκέρκη ήταν το έναυσμα για την τελική επικράτηση.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Η Βαρκελώνη προστέθηκε στις ευρωπαϊκές πόλεις που έχουν χτυπηθεί από την τζιχαντική τρομοκρατία. Η Ευρώπη θρηνεί περισσότερα θύματα την τελευταία τριετία απ’ ότι όλα τα προηγούμενα χρόνια της τζιχαντικής τρομοκρατίας. Το ινφέρνο της Μέσης Ανατολής μεταφέρεται στις ευρωπαϊκές πόλεις με ασύμμετρα χτυπήματα. Δεν είναι νέα εξέλιξη. Μετά την αλγερινή Τζιχαντική τρομοκρατία, που χτύπησε τη Γαλλία τη δεκαετία του ´90, ακολούθησαν οι επιθέσεις της Αλ Κάιντα τη δεκαετία του 2000 και τώρα οι επιθέσεις που σχετίζονται με τον ISIS.

Ο ISIS διακήρυξε δημόσια την πρόθεσή του να στοχεύσει την Ευρώπη από τον Σεπτέμβρη του 2014, μόλις δυο μήνες μετά τη δημιουργία του Χαλιφάτου. Το μήνυμα, που καλούσε τους πιστούς του στην Ευρώπη να προβούν σε τρομοκρατικά χτυπήματα, επαναλήφθηκε αρκετές φορές με ολοένα και πιο συγκεκριμένες οδηγίες. Καλούσε για χτυπήματα με απλά μέσα «μια πέτρα, μια γροθιά, ένα μαχαίρι, μια σφαίρα, ένα αυτοκίνητο, έναν εκρηκτικό μηχανισμό».

Αυτή είναι η πρώτη διαφορά αυτής της φάσης της τζιχαντικής τρομοκρατίας από τις προηγούμενες. Η επιλογή των στόχων και τα μέσα των τρομοκρατικών χτυπημάτων. Υπάρχει μια στροφή από τα χτυπήματα σε πολιτικούς στόχους υψηλού συμβολισμού αλλά καλά φυλασσόμενους, σε τυχαία χτυπήματα σε απροστάτευτους πολίτες σε δημόσιους χώρους. Τα μέσα είναι συμβατικά και όσο πιο απλά. Ό,τι απαιτεί λιγότερο χρόνο, λιγότερο χρήμα και μικρότερο βαθμό δυσκολίας στην προετοιμασία. Αυτή η τακτική τούς βοηθά να ξεφύγουν τον έλεγχο των υπηρεσιών ασφαλείας και δυσκολεύει την πρόληψη και την αποτροπή των επιθέσεων.

Η δεύτερη διαφορά έχει να κάνει με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, του Διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στη διάχυση της προπαγάνδας, στη στρατολόγηση και στην καθοδήγηση της προετοιμασίας των επιθέσεων. Κάτι που με τη χρήση των διαφόρων εφαρμογών είναι δύσκολα ανιχνεύσιμο.

Η τρίτη διαφορά αφορά τη στρατολόγηση. Ένα δίκτυο βετεράνων τζιχαντιστών, που δεν συμμετέχει στο επιχειρησιακό κομμάτι γιατί βρίσκεται στο στόχαστρο των ευρωπαϊκών υπηρεσιών, στρατολογεί από μια ολοένα και διευρυνόμενη δεξαμενή νέων μουσουλμάνων δεύτερης και τρίτης γενιάς. Αλλοτριωμένους μουσουλμάνους από τα γκέτο των ευρωπαϊκών πόλεων από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα που ενδιαφέρονται περισσότερο για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή παρά για τις εξελίξεις στον χώρο που ζουν. Ταυτόχρονα, χρησιμοποιούν τα μεταναστευτικά ρεύματα τόσο για τη μετακίνηση τρομοκρατών όσο και για τη στρατολόγηση προσφύγων.

Η τζιχαντική τρομοκρατία στην Ευρώπη δεν είναι παροδικό φαινόμενο. Ο ISIS, υφιστάμενος στρατιωτική ήττα στη Μέση Ανατολή, θα κλιμακώσει σε τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη. Αλλά και η ήττα του ISIS δεν συνεπάγεται την εξάλειψη της απειλής, όπως κάτι αντίστοιχο δεν συνέβη μετά την ουσιαστική εξάρθρωση της Αλ Κάιντα.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Ο βομβαρδισμός της Χιροσίμα, στις 6 Αυγούστου του 1945, ήταν η πρώτη χρήση πυρηνικών όπλων στην ιστορία. Ακολούθησε η δεύτερη, στο Ναγκασάκι, μερικές μέρες μετά. Οι σύμμαχοι είχαν στείλει τελεσίγραφο στην Ιαπωνία από την συνδιάσκεψη του Πότσνταμ, τον Ιούλιο του 1945. Να παραδοθεί άνευ όρων ή να έλθει αντιμέτωπη με άμεση και ολοσχερή καταστροφή. Η άρνηση της Ιαπωνίας να συνθηκολογήσει, σε συνδυασμό με τις τεράστιες απώλειες των Αμερικανών στο μέτωπο του Ειρηνικού, έγειρε την πλάστιγγα υπέρ του πυρηνικού χτυπήματος. Οδηγούσε σε επίσπευση του τέλους των εχθροπραξιών με τις λιγότερες δυνατές απώλειες. 72 χρόνια μετά, η απόφαση χρήσης πυρηνικών όπλων κατά της Ιαπωνίας εξακολουθεί να διχάζει για το κατά πόσον ήταν στρατιωτικά αναπόφευκτη και ηθικά επιτρεπτή.

Αρκετοί ιστορικοί, ακόμη και στις ΗΠΑ, ισχυρίζονται ότι, πέραν της συνθηκολόγησης της Ιαπωνίας, ο απώτερος στόχος ήταν ο εκφοβισμός της Σοβιετικής Ένωσης στον ηγεμονικό ανταγωνισμό που άρχιζε μετά τον πόλεμο και θα οδηγούσε στον Ψυχρό Πόλεμο. Η εποχή της ατομικής διπλωματίας είχε αρχίσει.

Η ατομική βόμβα ήταν το αποτέλεσμα της αέναης προσπάθειας των κρατών να λύσουν το πρόβλημα της ασφάλειας σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα. Η ατομική βόμβα ήταν το απόλυτο όπλο που εξασφάλιζε το στρατηγικό πλεονέκτημα καθιστώντας τη χρήση βίας απαρχαιωμένη. Η απειλή πυρηνικού χτυπήματος μετέβαλε τη στρατηγική του πολέμου σε τέχνη εξαναγκασμού, εκφοβισμού και αποτροπής. Η πυρηνική υπεροχή των Αμερικανών, τα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, μεταφράστηκε στο δόγμα Ντάλλες για μαζικά αντίποινα (massive retaliation) εάν η Αμερική και οι σύμμαχοι της δέχονταν επίθεση. Μετά το 1957, την εκτόξευση του Σπούτνικ και τη δυνατότητα των Σοβιετικών να πλήξουν αμερικανικό έδαφος με διηπειρωτικούς πυραύλους, επικράτησε η ισορροπία του τρόμου. Ο πυρηνικός πόλεμος μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων κατέστη αμοιβαία καταστροφικός και άρα πρακτικά αδιανόητος. Η κούρσα των εξοπλισμών ανάμεσα στις δυο υπερδυνάμεις γιγάντωσε το πυρηνικό τους οπλοστάσιο αλλά δεν διατάραξε την ισορροπία.

Η ισορροπία του τρόμου έλυσε το πρόβλημα της κάθετης διασποράς των πυρηνικών όπλων. Το νέο πρόβλημα ήταν η οριζόντια διασπορά των πυρηνικών όπλων. Η ανάγκη δηλαδή των κρατών να στηρίξουν την επιβίωσή τους στις δικές τους πυρηνικές δυνατότητες. Αυτή η οριζόντια διάδοση έκανε το ζήτημα της αποτροπής περίπλοκο.

Ακόμη χειρότερα, η κατοχή πυρηνικών όπλων από απρόβλεπτους περιφερειακούς ηγεμόνες, όπως ο Kim Jong Un της Βόρειας Κορέας και η πιθανότητα τρομοκρατικών ομάδων να αποκτήσουν κάποιου είδους πυρηνικό όπλο, πολλαπλασιάζει την ανασφάλεια. Γιατί αντιστρατεύεται το αξίωμα του ορθολογισμού πάνω στο οποίο εδράζεται η αποτροπή.

72 χρόνια μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι η ανθρωπότητα δεν έχει απαλλαγεί από τον εφιάλτη του πυρηνικού πολέμου.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”

Όπως αναφέρει ο Όμηρος στην «Ιλιάδα», «αιεν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν». Πάντα να αριστεύεις, να ξεπερνάς τους άλλους, να τιμάς το πατρικό σου γένος. Η έννοια της αρετής στην «Ιλιάδα» ταυτίζεται με την πολεμική ανδρεία, τη ρώμη, το κλέος. Ο άριστος επιδιώκει δόξα και τιμή και αποστρέφεται την ατίμωση. Στην «Οδύσσεια» η αρετή είναι η σοφία, ο ορθολογισμός και σε πρακτικό επίπεδο η ευστροφία και το τέχνασμα.

Αριστεία και αρετή είναι έννοιες ταυτόσημες. Το κατ΄ εξοχήν ζητούμενο της φιλοσοφίας, στο επίπεδο του ανθρώπινου βίου, είναι η κατάκτηση της αρετής. Η πλατωνική ηθική είναι ο συνεχής αγώνας για την κατάκτηση του αγαθού. Και στην αριστοτελική ηθική η αριστεία είναι «ζην κατά αρετήν» που εξαρτάται αποκλειστικά από την ανθρώπινη προσπάθεια. Ο Θουκυδίδης αποσυνδέει την αριστεία από την αριστοκρατική καταγωγή και τη συνδέει με την ηθική και το πνεύμα. Δια στόματος Περικλή, οι Αθηναίοι ξεχωρίζουν για την αξία τους. Η κλασική Ελλάδα ενθάρρυνε την αριστεία επιβραβεύοντάς την με τιμές εν ζωή και υστεροφημία μετά θάνατον. Η ενθάρρυνση της αριστείας συνέβαλε στη δημιουργία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που κληροδότησε στην ανθρωπότητα σημαντικά επιτεύγματα.

Στη σημερινή εποχή της προκρούστειας εξίσωσης εικόνας και μορφής, η έννοια της αριστείας είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Η αριστεία ως φάρος που καθοδηγεί τους πολίτες να αναζητήσουν και να αγωνιστούν για το καλύτερο. Η νοηματοδότηση της ζωής ως αγώνα για την τελείωση του ατόμου. Να καλλιεργήσει το ταλέντο του, να βελτιώσει τις δυνατότητές του, για να βελτιώσει τον κόσμο. Είναι η αλληγορία του Καζαντζάκη, στην «Αναφορά στο Γκρέκο», για το σκουλήκι που με τον αγώνα του γίνεται πεταλούδα.

Το χρέος της πολιτείας είναι η δημιουργία συνθηκών πρόσβασης σε μια αξιοκρατική Εκπαίδευση που δίνει την δυνατότητα αριστείας σε όλους με βάση την αξιοσύνη τους. Ανεξαρτήτως κοινωνικής προέλευσης και οικονομικών δυνατοτήτων. Το εκπαιδευτικό σύστημα, βεβαίως, έχει την αποστολή της μετάδοσης των έργων του πνεύματος και της αρετής και της καλλιέργειας των δυνατοτήτων σε όλους. Από την τελευταία μέχρι την πρώτη μαθήτρια. Αυτό όμως δεν μπορεί να σημαίνει την προκρούστεια ισοπέδωση στον κατώτατο παρονομαστή.

Αυτή ήταν και η έννοια των Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων που είχαμε επαναφέρει. Η φιλοσοφία τους συνδύαζε την αριστεία με τον πειραματισμό. Δημόσια πρότυπα σχολειά, αταξικά και όχι ελιτίστικα, όπως ισχυρίζεται η σημερινή κυβέρνηση που τα κατήργησε. Η αριστεία, όμως, δεν μπορεί να είναι ρετσινιά. Παραφράζοντας τον Πλωτίνο, για να δούμε τον ήλιο τα μάτια μας πρέπει να είναι φτιαγμένα από φως.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ στα “ΝΕΑ”