Ομιλία στο Συμπόσιο που διοργάνωσε η ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ με αφορμή την απόφαση του ΣτΕ για τη διδασκαλία της “Πολιτικής Παιδείας” στα λύκεια
Θεωρώ ότι το νομοθετικό έργο της περιόδου Ιούλιος 2012 – Μάιος 2014 και οι εφαρμογές του συγκροτούν μια συνολική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση.
Μεταρρύθμιση η οποία ακολούθησε τους άξονες των συμπερασμάτων και των προτάσεων του Εθνικού Διαλόγου του 2012 που είχε προηγηθεί. Μια συνολική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που εφαρμόστηκε σε πείσμα πολλών που αντιστέκονταν.
Eπιδιώξαμε μικρές και μεγάλες τομές, αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, με στόχο μια Εθνική Παιδεία, που οδηγεί στην αγωγή και την αρετή, και ένα Εκπαιδευτικό Σύστημα, που παρέχει γνώση, δεξιότητες και ικανότητες, μαθησιακά αποτελέσματα και εφόδια στη ζωή του πολίτη.
Οι στρατηγικές, οι πολιτικές και οι δράσεις στόχευσαν στην αναβάθμιση της Δημόσιας Εκπαίδευσης και της Διά Βίου Μάθησης, από το Νηπιαγωγείο έως το Πανεπιστήμιο, από την τυπική έως την άτυπη μάθηση.
Οι εκπαιδευτικές μας πολιτικές θεσμοθετήθηκαν με τέσσερις νόμους και 39 Προεδρικά Διατάγματα. Δεν επιχειρήσαμε να αλλάξουμε άρδην τον χάρτη της εκπαίδευσης αλλά να μπορέσουμε με κατάλληλες κινήσεις και προσεκτικές προσαρμογές να οικοδομήσουμε ένα σχολείο φιλικό προς τον μαθητή, ευέλικτο, αποδοτικό και αποτελεσματικό, με μορφωτική αυτοτέλεια. Αυτές οι πρωτοβουλίες μας θα άλλαζαν, εάν στη συνέχεια δεν καταργούνταν σχεδόν στο σύνολό τους, τα δομικά και τα ποιοτικά στοιχεία της εκπαίδευσης.
Αναφέρομαι με συντομία σε κάποιες από τις καινοτομίες αυτές όσον αφορά το Γενικό Λύκειο.
• Το Γενικό Λύκειο αποδεσμεύτηκε από τις Εισαγωγικές εξετάσεις, ενισχύθηκε η παιδευτική του αυτοτέλεια και ο μορφωτικός του χαρακτήρας. Καταρτίστηκαν νέα προγράμματα, είχαν εξασφαλισθεί πιστώσεις και είχε γίνει προκήρυξη για συγγραφή νέων σχολικών βιβλίων για το λύκειο. Οκτώ χρόνια μετά, ακόμη δεν έχουν γραφτεί τα νέα σχολικά βιβλία.
• Οι Α΄ και Β΄ Λυκείου έγιναν τάξεις γενικής παιδείας προσθέσαμε νέα μαθήματα, όπως π.χ. η Πολιτική Παιδεία, καταργήσαμε τις κατευθύνσεις, μειώσαμε τα μαθήματα στην Γ΄ Λυκείου (από 13 σε 9) αλλά και τα εξεταζόμενα σε πανελλήνιες εξετάσεις από 6 σε 4 καθιερώνοντας τις Ομάδες μαθημάτων προσανατολισμού και τα Επιστημονικά Πεδία.
• Καθιερώσαμε νέο τρόπο αξιολόγησης στο Λύκειο σε συνδυασμό με την Τράπεζα Θεμάτων, καθώς και τον υπολογισμό των βαθμών προαγωγής και απόλυσης (βαθμό πρόσβασης) για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Δηλαδή οι επιδόσεις των μαθητών στις Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξεις Λυκείου θα προσμετρούνταν μετά από προβλεπόμενη σχετική «αντικειμενικοποίηση» και θα υπολογίζονταν ως πέμπτος βαθμός του υποψηφίου για εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Και αυτό έγινε προκειμένου να ενισχυθεί η γενική παιδεία στο Λύκειο, δηλαδή να ανακτήσουν κύρος όλα τα διδασκόμενα μαθήματα και να σταματήσει τα απαράδεκτο φαινόμενο να ακυρώνεται ο μορφωτικός ρόλος του Λυκείου, αφού οι περισσότεροι μαθητές διάβαζαν (και δυστυχώς εξακολουθούν να διαβάζουν μετά την κατάργηση των παραπάνω) μόνο τα μαθήματα που θα εξετάζονταν στην Γ΄ Τάξη Λυκείου αδιαφορώντας παντελώς για τα υπόλοιπα.
• Θεσμοθετήσαμε την Αρχή Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Α.ΔΙ.Π.Π.Δ.Ε.) μια ανεξάρτητη διοικητική αρχή.
• Εφαρμόσαμε για πρώτη φορά μετά από τριανταπέντε χρόνια την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και του εκπαιδευτικού έργου (π.δ. 152/13). Σίγουρα το διάταγμα και οι διαδικασίες που προέβλεπε μπορούσαν να βελτιωθούν, αλλά δυστυχώς ακυρώθηκε και σήμερα μετά από οκτώ χρόνια από τότε και σαράντα από το 1982 η αξιολόγηση είναι και πάλι ζητούμενο.
• Τέλος, ιδρύσαμε τον Ανεξάρτητο Οργανισμό Εθνικών Εξετάσεων και αποδεσμεύσαμε το απολυτήριο του Λυκείου από τις εξετάσεις εισαγωγής, ενώ θεσμοθετήσαμε το νέο Επαγγελματικό Λύκειο, τις Σχολές Επαγγελματικής Κατάρτισης και τη Μαθητεία για όλους.
Μετά από αυτά τα γενικά, έρχομαι στο μάθημα της Πολιτικής Παιδείας. Βασική αρχή πολλών διεθνών οργανισμών (Συμβούλιο της Ευρώπης, Unesco, Ευρωπαϊκή Ένωση) είναι ότι η «πολιτειότητα» και η διαμόρφωση ελεύθερου και υπεύθυνου πολίτη σε μια δημοκρατική πολιτεία αποτελούν προϋπόθεση στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής και αναπόσπαστο κομμάτι της σε όλα τα κράτη του σύγχρονου δυτικού κόσμου. Στο πλαίσιο αυτής της αρχής σχεδιάσαμε και εφαρμόσαμε στην πράξη ένα νέο μάθημα με τίτλο “Πολιτική Παιδεία” (Οικονομία, Πολιτικοί Θεσμοί και Αρχές Δικαίου και Κοινωνιολογία) που αποτελεί πρωτίστως, μία μαθητεία στη Δημοκρατία. Σκοπός του είναι να διαμορφώσει ένα ελεύθερο και υπεύθυνο πολίτη, ο οποίος, έγκαιρα, θα κατανοήσει τη σημασία και την αξία της Δημοκρατίας. Επιπλέον, το μάθημα αποσκοπεί στο να αποκτήσει ο μαθητής κοινωνική, πολιτική και οικονομική παιδεία, να αντιληφθεί και να βιώσει τη διασύνδεση Οικονομίας-Πολιτικής-Δικαίου-Κοινωνιολογίας, να κατανοήσει βασικούς θεσμούς για την οργάνωση και τη λειτουργία της Πολιτείας και να αναπτύξει κριτική σκέψη, ώστε να συμμετέχει ενεργά στο πολιτικό, εθνικό και ευρωπαϊκό “γίγνεσθαι” ως ελεύθερος και υπεύθυνος πολίτης.
Αυτά μπορούν να επιτευχθούν μόνο:
α. Με αναβάθμιση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών σπουδών στο λύκειο.
β. Με αξιοποίηση της κοινωνιολογικής, πολιτικής και οικονομικής σκέψης, καθώς και των κατάλληλων εργαλείων για την κατανόηση της δυναμικής της κοινωνίας και των πολιτικών θεσμών.
γ. Με ανάπτυξη της κριτικής σκέψης για την ανάλυση των σύγχρονων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών φαινομένων και την αντιμετώπιση των αντίστοιχων προβλημάτων και
δ. Με απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων και υιοθέτηση στάσεων, που θα βοηθήσουν τους μαθητές στην ένταξή τους στη διαρκώς μεταβαλλόμενη ελληνική και ευρωπαϊκή δημοκρατική κοινωνία.
Μάλιστα στην αιτιολογική έκθεση του νόμου 4186/2013 αναφέρεται ότι είναι αναγκαία η ενίσχυση της διδασκαλίας μαθημάτων πολιτικής παιδείας, ως μέσου για την προφύλαξη των νέων από φανατισμούς, πολιτικά πάθη και ακρότητες, καθώς και για την προβολή των αξιών της Δημοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής που διέρχονται κρίση.
Πολλές έρευνες είχαν δείξει πως οι μαθητές επηρεάζονται, κυρίως, από το οικογενειακό τους περιβάλλον για τις πολιτικές τους επιλογές και δεν συμμετέχουν ενεργά στις πολιτικές διαδικασίες. Ενημερώνονται τακτικά για τις πολιτικές εξελίξεις, χωρίς όμως να συμμετέχουν ενεργά στο πολιτικό γίγνεσθαι και να γνωρίζουν τον τρόπο λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Γενικά δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική και εμφανίζουν αρνητική στάση απέναντι στους πολιτικούς, τα κόμματα και βασικούς πολιτειακούς θεσμούς.
Καθιερώσαμε, λοιπόν, το μάθημα της Πολιτικής Παιδείας που αποτελεί μια διαθεματική προσέγγιση από ομόλογες επιστήμες (πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές) και το οποίο διδασκόταν πέντε ώρες την εβδομάδα (τρεις στην Α΄ Λυκείου και δύο στην Β΄) από όλες τις αντίστοιχες ειδικότητες των εκπαιδευτικών, ώστε να επιτυγχάνεται ολιστική σχετική γνώση και προσέγγιση από τους μαθητές.
Οκτώ χρόνια μετά, σχετική έρευνα (Σημείωση: βλ. Βασίλειος Ζυγούρης, Πολιτική κοινωνικοποίηση και το μάθημα της «Πολιτικής Παιδείας»: Γνώσεις, εμπειρίες, απόψεις και στάσεις μαθητών Λυκείου») επιβεβαιώνει τη θετική η στάση των μαθητών απέναντι στο μάθημα της Πολιτικής Παιδείας, γεγονός που δεν ισχύει για πολλά διδασκόμενα στο λύκειο μαθήματα. Οι περισσότεροι μαθητές θεωρούν πως το μάθημα τους βοηθάει να γνωρίσουν καλύτερα τα δικαιώματά τους ως αυριανοί πολίτες.
Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος είχε γράψει ότι δεν υπάρχει ελεύθερο πολίτευμα χωρίς ελεύθερους ανθρώπους. Και δεν είναι ελεύθερος άνθρωπος παρά εκείνος που έχει ελυθερωθεί δια της παιδείας. Εάν παραμερίσουμε τα κάθε φορά πρόσκαιρα και επιφανειακά αίτια της κακοδαιμονίας των δημοκρατιών, στο βάθος θα βρούμε ως κύριο και μόνιμο αίτιο την έλειψη παιδείας. Η παιδεία λοιπόν είναι έργο της Πολιτείας, το κύριο έργο της. Αν Πολιτεία είναι ο ιστορικός οργανισμός μέσα στον οποίο εκκολάπτεται η δημιουργική και πολιτιστική δύναμη των ανθρώπων, είναι αδύνατο να νοηθεί χωρίς τη λειτουργία που ετοιμάζει τους ανθρώπους γι αυτόν τον προορισμό της. Αυτός είναι ο ρόλος της παιδείας και θα μου επιτρέψετε να πω, ειδικότερα του μαθήματος της Πολιτικής Παιδείας.
Θέλω να πιστεύω ότι μετά και από την σχετική απόφαση του ΣτΕ το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων θα επανεξετάσει το θέμα της ολοκληρωμένης διδασκαλίας της “Πολιτικής Παιδείας” στα λύκεια.
